Μια μέρα του Αδάμ και της Εύας

Μια μέρα του Αδάμ και της Εύας

Μια μέρα του Αδάμ και της Εύας
Απόσπασμα από το βιβλίο Sapiens του Harari με υποθέσεις για την ανθρώπινη λαιμαργία και μονογαμία και τον παραλληλισμό με αρχαίους προγόνους

Για να κατανοήσουμε τη φύση, την ιστορία και τη ψυχολογία μας, πρέπει να μπούμε στο μυαλό των τροφοσυλλεκτών προγόνων μας. Σχεδόν σε ολόκληρη την ιστορία του είδους μας, οι σάπιενς ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες.

Τα τελευταία 200 χρόνια, κατά τα οποία όλο και περισσότεροι σάπιενς εξασφαλίζουν το καθημερινό τους φαγητό ως αστικοί εργάτες και υπάλληλοι γραφείου, και τα προηγούμενα 10.000 χρόνια κατά τα οποία οι περισσότεροι σάπιενς ήταν αγρότες και βοσκοί, δεν είναι παρά ένα ανοιγοκλείσιμο του ματιού σε σύγκριση με τα εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια που οι πρόγονοί μας ήταν τροφοσυλλέκτες.

Το ακμάζον πεδίο της εξελικτικής ψυχολογίας υποστηρίζει ότι πολλά από τα σημερινά κοινωνικά και ψυχολογικά μας χαρακτηριστικά διαμορφώθηκαν σε αυτήν την προ-αγροτική περίοδο. Ακόμα και σήμερα, όπως υποστηρίζουν οι μελετητές αυτού του κλάδου, ο εγκέφαλος και ο νους μας είναι προσαρμοσμένοι στη ζωή του τροφοσυλλέκτη. Οι διατροφικές μας συνήθειες, οι συγκρούσεις μας και η σεξουαλικότητά μας είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του τροφοσυλλεκτικού μυαλού μας με το σημερινό μεταβιομηχανικό περιβάλλον μας, με τις μεγαλουπόλεις, τα αεροπλάνα, τα τηλέφωνα και τους υπολογιστές.

Το περιβάλλον αυτό μάς δίνει περισσότερους υλικούς πόρους και μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από αυτό που είχε οποιαδήποτε άλλη προηγούμενη γενιά αλλά συχνά μας προκαλεί την αίσθηση της αλλοτρίωσης, της κατάθλιψης και της πίεσης,. Για να καταλάβουμε την αιτία, λέει η εξελικτική ψυχολογία, πρέπει να ψάξουμε στον κόσμο των τροφοσυλλεκτών που μας διαμόρφωσε, τον κόσμο στον οποίο υποσυνείδητα κατοικούμε ακόμα.

Για παράδειγμα, γιατί οι άνθρωποι καταναλώνουν με βουλιμία τροφές με πολλές θερμίδες που δεν κάνουν καλό στον οργανισμό τους; Οι σημερινές κοινωνίες της αφθονίας έχουν να αντιμετωπίσουν τη μάστιγα της παχυσαρκίας, η οποία εξαπλώνεται ταχύτατα και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το γιατί καταβροχθίζουμε τις πιο γλυκές και λιπαρές τροφές που μπορούμε να βρούμε παραμένει αίνιγμα, μέχρι να εξετάσουμε τις διατροφικές συνήθειες των τροφοσυλλεκτών προγόνων μας.

Tο ένστικτο της κατανάλωσης τροφών με πολλές θερμίδες είναι εγγεγραμμένο στα γονίδιά μας

Στις σαβάνες και τα δάση όπου κατοικούσαν, τα γλυκά με πολλές θερμίδες ήταν εξαιρετικά σπάνια και γενικά η τροφή ήταν περιορισμένη. Ένας μέσος τροφοσυλλέκτης πριν από 30.000 χρόνια μπορούσε να βρει μόνο ένα είδος γλυκιάς τροφής - τα ώριμα φρούτα. Αν μια γυναίκα της λίθινης εποχής έβρισκε μια συκιά φορτωμένη με σύκα, το πιο λογικό πράγμα που είχε να κάνει ήταν να φάει επιτόπου όσα περισσότερα μπορούσε, προτού οι μπαμπουίνοι της περιοχής αφήσουν το δέντρο γυμνό. Το ένστικτο της κατανάλωσης τροφών με πολλές θερμίδες είναι εγγεγραμμένο στα γονίδιά μας. Σήμερα μπορεί να ζούμε σε πολυτελή διαμερίσματα με ξέχειλα ψυγεία αλλά το DNA μας εξακολουθεί να νομίζει ότι είμαστε στη σαβάνα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, αν βρούμε ένα μπολ παγωτό στο ψυγείο, το καταβροχθίζουμε ολόκληρο και το συνοδεύουμε με ένα μπουκάλι Coca Cola.

H θεωρία του γονιδίου της λαιμαργίας είναι ευρέως αποδεκτή. Άλλες θεωρίες επιδέχονται πολύ μεγαλύτερη αμφισβήτηση. Για παράδειγμα, ορισμένοι εξελικτικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι οι αρχαϊκές ομάδες τροφοσυλλεκτών δεν αποτελούνταν από πυρηνικές οικογένειες βασισμένες σε μονογαμικά ζευγάρια. Αντίθετα, οι τροφοσυλλέκτες ζούσαν σε κοινότητες χωρίς ατομική ιδιοκτησία, χωρίς μονογαμικές σχέσεις και, ακόμα, χωρίς πατρότητα. Σε μια τέτοια ομάδα, κάθε γυναίκα μπορούσε να έχει σεξουαλικές επαφές και να αποκτήσει ερωτικούς δεσμούς με πολλούς άντρες (και γυναίκες) συγχρόνως. Αφού κανένας άντρας δεν ήξερε με βεβαιότητα ποιο από τα παιδιά ήταν δικά του, όλοι φρόντιζαν εξίσου όλα τα νεαρά μέλη.

Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις αυτών των κοινωνιών, το παιδί δεν γεννιέται από το σπέρμα ενός και μόνο άντρα αλλά από τη συσσώρευση σπέρματος στη μήτρα της γυναίκας

Μια τέτοια κοινωνική δομή δεν αποτελεί ουτοπία. Η ύπαρξή της στα ζώα είναι απόλυτα τεκμηριωμένη, με πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τους στενότερους συγγενείς μας, τους χιμπατζήδες και τους μπονόμπο. Υπάρχουν ακόμα και μερικοί σημερινοί πολιτισμοί στους οποίους ισχύει η συλλογική πατρότητα, όπως για παράδειγμα οι ινδιάνοι Μπαρί. Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις αυτών των κοινωνιών, το παιδί δεν γεννιέται από το σπέρμα ενός και μόνο άντρα αλλά από τη συσσώρευση σπέρματος στη μήτρα της γυναίκας. Μια καλή μητέρα θα φροντίσει να συνευρεθεί με πολλούς άντρες, ιδίως όταν είναι έγκυος, ώστε το παιδί της να πάρει τα χαρακτηριστικά (και την πατρική φροντίδα) όχι μόνο του καλύτερου κυνηγού, αλλά και του καλύτερου παραμυθά, του δυνατότερου πολεμιστή και του τρυφερότερου εραστή. Αν αυτό σας φαίνεται ανόητο, μην ξεχνάτε ότι πριν από την ανάπτυξη των σύγχρονων εμβρυολογικών μελετών οι άνθρωποι δεν διέθεταν απτά στοιχεία που να δείχνουν ότι τα παιδιά προέρχονται από έναν και μοναδικό πατέρα και όχι από πολλούς.

Οι οπαδοί της θεωρίας του «αρχαίου κοινοβίου» υποστηρίζουν ότι οι συχνές απιστίες που χαρακτηρίζουν τους σύγχρονους γάμους, καθώς και τα υψηλά ποσοστά διαζυγίων, για να μην αναφέρουμε την πληθώρα ψυχολογικών συμπλεγμάτων από τα οποία υποφέρουν τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες, προκύπτουν από τον καταναγκασμό των ανθρώπων να ζουν σε πυρηνικές οικογένειες και να διατηρούν μονογαμικές σχέσεις που είναι ασύμβατες με το βιολογικό λειτουργικό μας σύστημα.

Πολλοί μελετητές απορρίπτουν με σφοδρότητα αυτή τη θεωρία και επιμένουν ότι τόσο η μονογαμία όσο και ο σχηματισμός πυρηνικής οικογένειας αποτελούν θεμελιώδεις ανθρώπινες συμπεριφορές. Οι ερευνητές αυτοί υποστηρίζουν πως, μολονότι οι τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες ήταν κατά κανόνα πιο εξισωτικές από τις σύγχρονες αποτελούνταν ωστόσο από ξεχωριστά κύτταρα που το καθένα περιλάμβανε ένα ζηλότυπο ζευγάρι και τα παιδιά που τα μέλη του είχαν αποκτήσει μαζί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι μονογαμικές σχέσεις και η πυρηνική οικογένεια είναι σήμερα ο κανόνας στη συντριπτική πλειονότητα των πολιτισμών, ο λόγος για τον οποίο άντρες και γυναίκες έχουν μια τάση έντονης κτητικότητας απέναντι στο ή στη σύντροφο και τα παιδιά τους.

Για να μπορέσουμε να επιλύσουμε αυτή τη διαφωνία και να κατανοήσουμε τη σεξουαλικότητα, την κοινωνία και την πολιτική μας, πρέπει να μάθουμε μερικά πράγματα για τις συνθήκες ζωής των προγόνων μας, να εξετάσουμε πώς ζούσαν οι σάπιενς χιλιάδες χρόνια πριν.

Loader