Γράφει η Δήμητρα Δημητρίου* 

Πρωτοπόρος του πρώτου φεμινιστικού κύματος, η Perkins απέδωσε σε μια ιστορία εγκλεισμού την ψυχική κατάρρευση απέναντι στη βία ‒φυσική και συμβολική‒ μιας πατριαρχικής τάξης πραγμάτων, τον έλεγχο του γυναικείου σώματος, την ιατρικοποίηση της θηλυκής αυτενέργειας, αλλά και τη δυναμική της μαρτυρίας, το πάθος της δημιουργίας και την αντίσταση που ενυπάρχει εγγενώς στην υστερική κατάσταση – κάτι που ο Γαλλικός φεμινισμός έμελλε να εγείρει σε παντιέρα κάπου ογδόντα χρόνια αργότερα, στην καρδιά του δεύτερου κύματος, αρχής γενομένης με το Πορτέτο της Ντόρα (1976) της Hélène Cixous.

Η Μαρία Ιόλη Καρολίδου είναι μία δημιουργός που εισήγαγε στην κυπριακή σκηνή πρωτοποριακές παραστάσεις του κλασικού (Charlotte Perkins) και κυρίως του σύγχρονου φεμινισμού (Alice Birch, Cordelia Lynn, Natalie Haynes) σε πανελλήνια πρώτη. Τα έργα της, κοινωνικά ευαίσθητα και καθηλωτικά επίκαιρα, κλονίζουν δομές και αποστεωμένες βεβαιότητες, αγγίζοντας, ανάμεσα σε άλλα, τον ρατσισμό (One for Sorrow, Εγκώμιο Πολιτιστικό Κέντρο, 2019), τη νεανική παραβατικότητα (Τέρας, ΘΟΚ, 2021), τη σεξουαλική κακοποίηση και το ανθρώπινο trafficking (Λέιλα και Συνεργάτες, SPACE, 2019), τη βία του μύθου και του πολέμου (Χίλια πλοία, Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας, 2019), φέρνουν τη γλώσσα αντιμέτωπη με τα όριά της, καλώντας την να επαναστατήσει απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό (Revolt. She Said. Revolt Again, SPACE, 2019). Θέτουν επί σκηνής δυναμικές και τσακισμένες γυναίκες, αλλά και ευαίσθητους άντρες – ακόμα θυμάμαι την ερμηνεία του Πάνου Μακρή στο Θαλάσσιο τείχος του Simon Stephens (Θέατρο Αιγαία, 2020), από τους λίγους ανδρικούς μονολόγους που υπάρχουν στην ιστορία του θεάτρου κι από τις λίγες φορές που βλέπουμε έναν άντρα συγγραφέα να εκτίθεται, χωρίς να χρειάζεται να πάρει το προσωπείο μιας γυναίκας – το μυαλό μου στον Ρίτσο. 

Έχοντας ξεχωρίσει και στη σκηνοθεσία αρχαίου ελληνικού δράματος (Βάκχες, Θέατρο Τέχνης Λονδίνου· Μήδεια, Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος/Κύπρος), η Καρολίδου εμφανίζεται πλέον και ως πολλά υποσχόμενη δραματουργός με επικέντρωση σε ζητήματα φύλου (το μονόπρακτό της Άλκηστη έχει βραβευτεί από το Μεσογειακό Βραβείο Ποίησης, Ρώμη, 2021/2, στην κατηγορία «Δραματουργία»). 

Στην Κίτρινη ταπετσαρία (Θέατρο Αιγαία, 2022) η σκηνοθετική ματιά της Καρολίδου αναδεικνύει πλήρως τις δυνατότητες της Αντωνίας Χαραλάμπους, η οποία έχει δείξει από νωρίς ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με μία ηθοποιό ολκής. Οι θεατές καθίστανται μέρος του σκηνικού, συχνά σε απόσταση αναπνοής ‒κυριολεκτικά‒ από την ηθοποιό, ενεργοποιώντας τη διάδραση, τη βιωματική πρόσληψη και την ενσυναίσθηση που απαιτείται για την κριτική συμβολή τους πάνω στα πράγματα. Η Αντωνία Χαραλάμπους έχει ταυτιστεί ‒κι αυτό από προσωπική επιλογή‒ με κατεξοχήν φεμινιστικούς ρόλους στην πρόσφατη επαγγελματική της πορεία με έμφαση στα θέματα του βιασμού, της γυναικοκτονίας και της σεξουαλικής εμπορίας ανθρώπων. Είτε ως Βίβιαν στο Not not not not not enough oxygen της Caryl Churchill, σε σκηνοθεσία Αθηνάς Κάσιου (SPACE, 2019), είτε ως η επώνυμη ηρωίδα στο Λέιλα και Συνεργάτες τής Cordelia Lynn, σε σκηνοθεσία της Καρολίδου, είτε με τις απαγγελίες της ποιημάτων της κατεξοχήν φεμινίστριας ποιήτριας Neşe Yaşın (9 Ιουλίου 2020) είτε ακόμα ως Concha στην τηλεοπτική σειρά Κάρμα της Χριστιάνας Αρτεμίου ‒ό,τι καλύτερο έχει επιδείξει η κυπριακή τηλεόραση τα τελευταία χρόνια, εκθέτοντας όλο το εύρος της εν Κύπρω κοινωνικής παθογένειας‒ η Χαραλάμπους έχει ενσαρκώσει σε όλη την κλίμακα των συναισθημάτων την ψυχική θραύση, αλλά και τη θηριώδη ενέργεια της θηλυκής δυναμικής σε εξέγερση. Στην Κίτρινη ταπετσαρία χτίζει εξελικτικά τον χαρακτήρα της, από οικόσιτη δέσποινα συντροφιάς σε φοβερό αιλουροειδές που μαρκάρει την περιοχή του, με μόνο εργαλείο το σώμα της, πάνω και πέρα από το κείμενο. Ανάγοντας το σύμπτωμα σε σύμβολο, η Χαραλάμπους εξαντλεί σε κάθε της παράσταση τα όρια της υποκριτικής.

Ευχής έργον που αυτή τη σεζόν έχουν ανέβει/ανεβαίνουν στην κυπριακή σκηνή τέσσερις γυναικείοι μονόλογοι: Η κίτρινη ταπετσαρία της Perkins, το Girls & Boys του Dennis Kelly (Open Arts, SPACE), με την Άννα Γιαγκιώζη επί σκηνής, η Άννα Πολιτόφσκαγια του Stefano Massini (Campos Culture), με την Έλενα Αγαθοκλέους στον ομώνυμο ρόλο ‒η αδυσώπητα επίκαιρη στο φόντο του Oυκρανικού ιστορία της δολοφονημένης το 2006 φερώνυμης Ρωσίδας δημοσιογράφου, δεινής επικριτή του καθεστώτος Πούτιν– και το Πιστοποιητικό γάμου της Ελένης Ξένου. Προηγήθηκε το ανέβασμα του Διδώ/Ελίσσα (Φανταστικό Θέατρο) της Μαγδαλένας Ζήρα (με τη Χριστίνα Παπαδοπούλου, έπειτα με τη Μαργαρίτα Ζαχαρίου στον ρόλο της Διδώς) και της Πικρίας Χώρας της Κωνσταντίας Σωτηρίου από τον Αιμίλιο Χαραλαμπίδη (Σατιρικό Θέατρο) υπό τη μορφή ενός σύγχρονου γυναικείου χορικού, με τις μεγάλες κυρίες του κυπριακού θεάτρου Λένια Σορόκκου και Πόπη Αβραάμ και τις νεότερες Έλενα Δημητρίου, Μυρσίνη Χριστοδούλου και Κύνθια Παυλίδου. Για το φοβερό και τρομερό πρότζεκτ «ΣΕΖΟΝ: Γυναίκες 2019-2021», το οποίο επεκτείνεται κατά πολύ πιο πέρα από τα όρια της τριετίας του, έχω γράψει και αλλού. Η δυναμική γυναικών δημιουργών και αντρών καλλιτεχνών που τις στηρίζουν έχει καταστεί όχι απλώς μια «τάση», αλλά εστία πολιτικής αιχμής στη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή της χώρας. «Το να ανεβάσει κανείς μια τέτοια παράσταση είναι πράξη πολιτική. Το να επιλέξει κανείς τους ανθρώπους που συνεργάζεται είναι πράξη πολιτική. Το να πάει κανείς να δει μια τέτοια παράσταση είναι πράξη πολιτική», λόγια της Καρολίδου. Οι παραστάσεις του είδους χρειάζεται ωστόσο να φτάσουν σε ένα ευρύτερο κοινό, πέρα από τις εγχώριες γυναικείες αναγνωστικές κοινότητες, και να τύχουν γενναιόδωρης θεσμικής στήριξης – εδώ ακόμα είμαστε, δυστυχώς, πολύ μακριά. 

Το ότι η γυναικεία δημιουργία στις μέρες μας εκρήγνυται δεν είναι σύμπτωμα του #MeToo ή των πολλαπλών αποκαλύψεων που βλέπουν πλέον ορμητικά το φως της δημοσιότητας. Είναι το ώριμο αποτέλεσμα της ευεργετικής αφομοίωσης μιας χορείας φεμινιστριών διανοητών και λογοτεχνών, που από το β΄ κύμα και πέρα έχουν καταστεί πρότυπα ποιητικής και υποκειμενικής αυτονομίας. Η ενδορρηκτική εξέγερση που βιώνουμε σήμερα στα θεατρικά και τα λογοτεχνικά δρώμενα περισσότερο υπογραμμίζει εντούτοις την κατισχύουσα βία και προκατάληψη απέναντι στη γυναίκα δημιουργό και δρώντα φορέα ειμαρμένης, παρά την ευτυχή κατάληξη μιας τετελειωμένης κοινωνικής αλλαγής. «Υπάρχουν ακόμα πολλές γυναίκες εκεί πίσω», γράφει η Perkins, εγκλωβισμένες στο φόντο της ταπετσαρίας, που προσπαθούν να ταρακουνήσουν το μοτίβο. Το θέατρο ‒γινόμενο σάρκα‒ περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη είναι η τέχνη του παρόντος. Το πιο μεγάλο δράμα ωστόσο παίζεται στη σιωπή. Εκεί, το ζούμε.

Σκηνοθεσία: Μαρία Ιόλη Καρολίδου

Επί σκηνής: Αντωνία Χαραλάμπους

Παραστάσεις: 26, 28 Νοεμβρίου 3, 5, 10, 12, 17, 19 Δεκεμβρίου στις 8.30 μ.μ. 27 Νοεμβρίου, 4, 11, 18 Δεκεμβρίου στις 7.30 μ.μ. Θέατρο Aιγαία, Αγίων Ομολογητών 81, Λευκωσία. Κρατήσεις: 97899409

*Η Δήμητρα Δημητρίου είναι δρ Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Π/μίου Paris-Sorbonne (Paris IV)