Ένα από τα πρώτα πράγματα που συνειδητοποίησα όταν εγκαταστάθηκα μόνιμα στην Κύπρο ήταν το πόσο ελάχιστα γνώριζα γι’ αυτή. Ήξερα τα βασικά, κυρίως στερεοτυπικές αναφορές για τους κατοίκους, το επίσημο εθνικό αφήγημα γύρω από την εισβολή που μας έμαθαν στο σχολείο ή ό,τι άρπαζα αργότερα ως δημοσιογράφος της τοπικής εφημερίδας από τις διάφορες εκδηλώσεις μνήμης, αδελφοποιήσεων ή ονομασίας οδών (η Αλεξανδρούπολη έχει ΠΑΡΑ πολλούς δρόμους με κυπριακά ονόματα και τοπωνύμια, από Αμμοχώστου μέχρι Θεόφιλου Γεωργιάδη ενώ τις δύο εισόδους της πόλης κοσμούν τεράστιες, αν και σήμερα κάπως παραμελημένες, πινακίδες “Δεν ξεχνώ”). 

Πριν έρθω εδώ, ομολογώ πως οι γνώσεις μου γύρω απ’ το νησί ήταν κοντά σ’ αυτές του μέσου καλαμαρά: Ένα εξωτικό μέρος όπου οι κάτοικοι αυτοαποκαλούνται κουμπάροι, βάζουν ένα νι στο τέλος κάθε λέξης, έχουν από τρία σπίτια και ξενοδοχεία ο καθένας λες και παίζουν μόνιμα Monopoly και κλαίγονται διαρκώς για την κατοχή που ήδη τότε θεωρούνταν -στην Ελλάδα τουλάχιστον- το ίδιο αρχαία ιστορία με την Μικρασιατική καταστροφή.

Περιττό να σας πω ότι από τις πρώτες κιόλας μέρες μου στην Κύπρο καταρρίφθηκαν ΟΛΕΣ οι μαλακίες που πίστευα γι’ αυτή, γιατί είναι όντως μαλακίες και κάθε φορά που πάω Ελλάδα φροντίζω να το επισημαίνω σε όποιον νοιάζεται (που μεταξύ μας, δεν είναι και πολλοί). Εντάξει, κάποια από αυτά τα στερεότυπα έχουν πλέον ξεπεραστεί αλλά είναι εκπληκτικό το ότι κάποια άλλα επιβιώνουν και διαιωνίζονται παρά το γεγονός ότι είναι ολοφάνερο ότι δεν ισχύουν ή έχουν παρηκμάσει σε απελπιστικό βαθμό. Όμως ΔΕΝ είναι αυτό το θέμα του παρόντος, αν και ακούγεται σαν μια καλή ιδέα για ένα μελλοντικό κείμενο στην AG (γράψτε στα σχόλια εάν το θέλετε).

Το θέμα είναι τα απανωτά σοκ όταν άρχισα να εμβαθύνω περισσότερο στην ιστορία του τόπου που επέλεξα για νέα πατρίδα μου, ειδικότερα από την ανεξαρτησία και μετά (διαβάζοντας από τον “Εφιάλτη” μέχρι τα βιβλία του Δρουσιώτη) . Για κάποιον που διδάχτηκε απλά πως οι Τούρκοι ξύπνησαν ένα πρωί του Ιούλη καυλωμένοι να πάρουν τη μισή Κύπρο, λεπτομέρειες όπως αναθεώρηση 13 σημείων, τουρκοκυπριακοί θύλακες, 1963, 1967, Κόκκινα, ναπάλμ, πραξικόπημα, ΕΟΚΑ Β’, Κοφίνου, Τόχνη, Μαράθα, Αλόα, Σανταλάρης κ.ά. ήταν μία αρκετά αποκαλυπτική, τραβώ-το-χαλί-κάτω-απ’ τα-πόδια εμπειρία. Ειδικά για το πραξικόπημα γνώριζα ελάχιστα π.Κ. (προ Κύπρου) και η αλήθεια είναι πως όσα περισσότερα μάθαινα (και μαθαίνω ακόμα, αυτός ο τόπος δεν παύει ποτέ να σε εκπλήσσει) τόσο μεγαλύτερο νόημα έβγαζαν όχι μόνο τα όσα το ακολούθησαν αλλά και γιατί επιχειρείται η συστηματική υποβάθμιση του εγκλήματος από έναν συγκεκριμένο πολιτικό χώρο.

Ένα από τα μεγαλύτερα σοκ ήταν όταν διαπίστωσα ότι πολλοί απ’ τους πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος, είτε συμμετέχοντες ΕΟΚΑΒητάδες, χουντικοί, απλά συμπαθούντες ή και υπερασπιστές τους ακόμα σε δίκες, κατέλαβαν είτε οι ίδιοι είτε οι (αμετανόητοι) απόγονοί τους υψηλά αξιώματα σε κόμματα, Βουλή ακόμα και στην κυβέρνηση, μία τραγική παράδοση που διατηρείται μέχρι σήμερα. Τώρα, που γνωρίζω πως λειτουργεί η τοπική συλλογική μνήμη (ευκολάκι, σαν του ήρωα του Memento του Nolan) το καταλαβαίνω, δεν το αποδέχομαι, αλλά τουλάχιστον διακρίνω μια “λογική” μέσα στον όλο παραλογισμό.

Τότε όμως, ήταν ισχυρότερο πολιτισμικό σοκ κι από την πρώτη φορά που αντίκρισα το “Ούνα ράτσα” του Σίγμα. Προσπάθησαν να το μεταφέρω στα δικά μου, φρέσκα ακόμα τότε, ελληνικά δεδομένα. Δεν λέω, πολλοί χουντικοί κατάφεραν στη μεταπολίτευση να ξεγελάσουν το σύστημα και να ενσωματωθούν σε δεξιά κυρίως κόμματα, όμως φρόντισαν αν όχι να καλύψουν το βρώμικο παρελθόν τους, τουλάχιστον να μην το διατυμπανίζουν. Δεν μπορώ καν να διανοηθώ να εκλεγούν πχ βουλευτές με τη Νέα Δημοκρατία τα παιδιά του Παπαδόπουλου, του Παττακού ή του Ιωαννίδη και να αγορεύουν από το βήμα της ίδιας Βουλής που διέλυσαν οι πατεράδες τους. Στη σκέψη και μόνο δεν καις απλά το μυαλό σου, μιλάμε για τη Σρεμπρένιτσα των εγκεφαλικών κυττάρων. Θυμάμαι σε όσους το επισήμανα αυτό τότε, απλά ανασήκωσαν τους ώμους ενώ έσκαγαν εκείνο το συγκαταβατικό χαμόγελο που βασικά σημαίνει “μάνα μου ρε, εν καινούρκος δαμέ, θα μάθει τζιαι τούτος”. Ναι, αυτό που για έναν ξενόφερτο τρίτο φαντάζει αδιανόητο στην Κύπρο ήταν απλά Τρίτη. 

Επίσης στην Ελλάδα εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο ανακριτής που ερεύνησε γενναία (παρά τις πιέσεις και τις απειλές από κυβέρνηση και παρακράτος) τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και ΟΧΙ ο δικηγόρος υπεράσπισης των δολοφόνων του, αλλά δεν νομίζω να θέλετε να κάνουμε αυτή την κουβέντα, σωστά; 

Τα θυμήθηκα όλα αυτά βλέποντας τα πλάνα και τις φωτογραφίες από τη χθεσινή κατάθεση στεφάνου του προέδρου του ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύρου στο μνημόσυνο των πραξικοπηματιών(!) στρατιωτών που επιτέθηκαν στο Προεδρικό με στόχο τη δολοφονία του Μακάριου (δεν είμαι σίγουρος αλλά πρέπει να αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία) λίγες ώρες αφότου χαρακτήρισε το πραξικόπημα “διχασμό”, εξισώνοντας τα θύματα με τους θύτες. 

Δεκαεπτά χρόνια μετά τα αρχικά σοκ, πλέον τίποτα δεν με εκπλήσσει. Ούτε η αποσιώπηση μέρους της ιστορίας, ούτε η υποβάθμιση του πραξικοπήματος σε “κάτι για το οποίο φωνάζουν οι αριστεροί επειδή τους τα χώνουμε για το Μαρί τέσσερις μέρες πριν” μέχρι την τελική απαξίωση της “διχαστικής” 15ης Ιουλίου και επικράτηση της πιο μαζικής και “ενωτικής” καταδίκης της εισβολής, γιατί -μη γελιέστε- κατά κει πάει το πράγμα.

Κατανοώ την ανάγκη να προχωρήσει ένας πολύπαθος τόπος όπως η Κύπρος μπροστά ακόμα κι αν χρειαστεί να θυσιαστούν κάποια ιδανικά στην πορεία. Κατανοώ ότι μπροστά στον φόβο μιας γενικότερης σύρραξης και πλήρους κατάρρευσης του εναπομείναντος κυπριακού κράτους μετά την εισβολή δόθηκε αμνηστία στους υπαίτιους της εθνικής καταστροφής και πολιτική στέγη στον νεοσύστατο ΔΗΣΥ. Αυτές οι ανάγκες όμως υπήρχαν πριν 40 χρόνια, αυτό που αδυνατώ να καταλάβω είναι ποια ανάγκη ακριβώς επιβάλλει να συμβαίνει το ίδιο και σήμερα. Για ποιο λόγο σε μια εποχή όπου σύμβολα του μίσους ξηλώνονται, διαγράφονται ή γκρεμίζονται σε διεθνές επίπεδο (άντε γαμήσου στρατηγέ Λι, στα τσακίδια παιδέρα Λεοπόλδε) στη γωνιά αυτή της Μεσογείου εξακολουθούν να τιμούνται και να δοξάζονται πραξικοπηματίες, τρομοκράτες, σφαγείς αμάχων, προδότες και ολετήρες. 

Λένε πως πρέπει να κρίνουμε τα πάντα εντός του ιστορικού τους πλαισίου, όμως δεν είναι όλα γκρίζα. Κάποια πράγματα είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι μαύρα ή άσπρα και αν επικρατούσε ο ισαποστακισμός ως ιδεολογία θα ζούσαμε είτε ακόμα στις σπηλιές, είτε κάτω από την μπότα κάποιας απολυταρχικής δυστοπίας. 

Όχι πως έχουμε αποφύγει εντελώς τον κίνδυνο.