Με τις έντεκα δίνες αστεριών, το λαμπερό μισοφέγγαρο και τη σιλουέτα ενός κυπαρισσιού που υψώνεται στον νυχτερινό ουρανό πάνω από το μικρό χωριό που φωλιάζει στην αγκαλιά των λόφων, το έργο που ο κορυφαίος ζωγράφος δημιούργησε τον Ιούνιο του 1889, την περίοδο του εγκλεισμού του στο άσυλο του Σεν Ρεμί στην Προβηγκία, συνεχίζει να απασχολεί τους μελετητές οι οποίοι προσπαθούν να εντοπίσουν και να ερμηνεύσουν τις επιρροές του.

Παρότι εμπνευσμένη από τη θέα που έβλεπε από το παράθυρο του στο άσυλο, η «Έναστρη Νύχτα», όπως και δεκάδες άλλα έργα που δημιούργησε εκείνη τη χρονιά -τους δώδεκα μήνες του εγκλεισμού του- φιλοτεχνήθηκε από μνήμης, κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάτω από διαφορετικές συνθήκες.

Ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε τη θέα προς τα ανατολικά από το παράθυρό του στο άσυλο 21 φορές. Αν και η σειρά των έργων απεικονίζει τη θέα σε διάφορες ώρες και με διαφορετικές καιρικές συνθήκες, κανένας από τους πίνακες του δεν απεικονίζει τα κάγκελα στο παράθυρο του.

Με σημείο αναφοράς το κυπαρίσσι, που επιστρέφει σταθερά στη σειρά των έργων που ζωγράφισε εκείνη την περίοδο -σε δεκαπέντε από τις είκοσι μία παραλλαγές με τη θέα από το παράθυρο του υπάρχουν κυπαρίσσια- ο καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, Τζέιμς Χολ προτείνει μία νέα θεωρία.

Επιχειρώντας να εξηγήσει τη γοητεία που ασκούν στον Βαν Γκογκ τα πανύψηλα αειθαλή δέντρα, συνδέει την έμπνευση του ζωγράφου για την «Έναστρη Νύχτα» με τον Πύργο του Άιφελ.

Ο Χολ υποστηρίζει ότι ο Βαν Γκογκ άρχισε την εν λόγω σειρά των έργων τον Ιούνιο του 1889, λίγο μετά τα αποκαλυπτήρια του Πύργου του Άιφελ, τα εγκαίνια του οποίου συνοδεύτηκαν από ένα νυχτερινό σόου πυροτεχνημάτων, βεγγαλικών και φωταγώγησης, που όπως λέει, επαναλαμβάνονται στην «πυροτεχνική μουσική των αστεριών, του ουρανού και των νεφών» στον πίνακα του Βαν Γκογκ.

«Για τον Βαν Γκογκ, το κυπαρίσσι είναι μια φυσική εναλλακτική στον Πύργο του Άιφελ. Η Έναστρη Νύχτα είναι ένα αγροτικό και συμπαντικό αντίστοιχο του φωτός που σηματοδότησε την έναρξη της Διεθνούς Έκθεσης στο Παρίσι», πιστεύει.

Τον Ιούνιο του 1889, ο Βαν Γκογκ έγραφε στον αδερφό του Τεό: «Το κυπαρίσσι συνεχίζει να με απασχολεί, θα ήθελα να κάνω κάτι μαζί του όπως με τα ηλιοτρόπια, επειδή με εκπλήσσει που κανείς δεν το έχει κάνει ακόμα όπως το βλέπω. Είναι όμορφο σε γραμμές και αναλογίες, σαν αιγυπτιακός οβελίσκος».

Ο Τζέιμς Χολ αναφέρεται στη διαφήμιση του Πύργου του Άιφελ, που ήταν παντού πρώτη είδηση και πλασαρίστηκε ως σύμβολο της γαλλικής τεχνολογικής υπεροχής «πιο εντυπωσιακός ακόμη και από τις πυραμίδες. Ο Βαν Γκογκ εξιδανίκευε την αρχαία Αίγυπτο και θεωρούσε ότι το κυπαρίσσι είχε την ομορφιά και τις αναλογίες ενός οβελίσκου», σημειώνει, προσθέτοντας ότι ήδη από το 1886, την εποχή που ο ζωγράφος είχε μόλις φτάσει στο Παρίσι, το σχέδιο για την κατασκευή του Πύργου από σίδερο και όλα τα στάδια της προετοιμασίας απασχολούσαν έντονα τον Τύπο της εποχής. Όχι πάντα για καλό.Το 1887, μια παρισινή εφημερίδα δημοσίευσε οργισμένη επιστολή κορυφαίων καλλιτεχνών και συγγραφέων οι οποίοι διαφωνούσαν με τον «γελοίο πύργο» -πολλοί Παριζιάνοι τον έβρισκαν επιεικώς αντιαισθητικό. Όταν ο Βαν Γκογκ έφυγε από το Παρίσι τον Φεβρουάριο του 1888 η κατασκευή είχε υψωθεί πάνω από τον ορίζοντα, καθώς είχε ολοκληρωθεί ο πρώτος όροφος.

Ένας επίσημος οδηγός του 1888 διακήρυττε ότι ενώ οι πυραμίδες κατασκευάστηκαν από σκλάβους για τυράννους, αυτό το μνημείο αποτελεί «δήλωση καθαρής επιστήμης, σεβαστής τέχνης και ελεύθερης εργασίας».

Εφημερίδες και περιοδικά, συμπεριλαμβανομένου του Le Monde Illustré, που διάβαζε ο Βαν Γκογκ στο Σεν Ρεμί, φιλοξενούσαν «θαυμαστά» εικονογραφημένα ρεπορτάζ από τα εγκαίνια.

«Η Έναστρη Νύχτα του Βαν Γκογκ είναι η απάντηση της φύσης και της ιστορίας στο πομπώδες μεταλλικό τέρας του Άιφελ που προσπάθησε να ξεπεράσει τους Αιγύπτιους… Το σαν οβελίσκος κυπαρίσσι κυριαρχεί στο Σεν Ρεμί και στην εκκλησία του με τον ίδιο τρόπο που κυριαρχεί ο Πύργος του Άιφελ ύψους 300 μέτρων στο Παρίσι», γράφει ο Τζέιμς Χολ.

Τον Μάιο, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης διοργανώνει για πρώτη φορά έκθεση αφιερωμένη στα κυπαρίσσια του Βαν Γκογκ -εξού και ο τίτλος Van Gogh’s Cypresses- στην οποία θα παρουσιαστούν περί τα 40 έργα από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και η «Έναστρη Νύχτα».

ΠΗΓΗ