Ο ρατσισμός ως η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους, μπορεί να λάβει πολλές διαστάσεις και διακρίσεις. Είτε αφορά στο χρώμα του δέρματος, στην εθνικότητα, στη θρησκεία, στο φύλο, είτε στον σεξουαλικό προσανατολισμό κάποιου ανθρώπου, ο ρατσισμός δεν αποτελεί έμφυτο χαρακτηριστικό των ανθρώπων αλλά μια ιδέα και πεποίθηση που καλλιεργείται ήδη από την παιδική ηλικία.

Πολλοί γονείς προσπαθούμε να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας μαθαίνοντας τους να αντιμετωπίζουν κάθε άνθρωπό ανεξάρτητα του χρώματος του δέρματος τους ίσα και δίκαια. Θέλουμε τα παιδιά μας να μάθουν να αποδέχονται τη διαφορετικότητα και να αναπτύξουν σχέσεις με ανθρώπους με διαφορετικό ιστορικό και χαρακτηριστικά από τα δικά τους.

Συχνά κάνουμε το λάθος να πιστεύουμε ότι μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό χωρίς να το συζητήσουμε μαζί τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι μωρά από την ηλικία ήδη των τριών μηνών μπορούν να αναγνωρίσουν φυλετικές διαφορές. Για αυτό, αν δεν θίξουμε το θέμα από νεαρή, κιόλας, ηλικία τότε το παιδί θα υιοθετήσει συμπεριφορές και προκαταλήψεις από το ευρύτερο περιβάλλον του – πιθανόν αντίθετες από το μήνυμα που προσπαθούμε να του περάσουμε.

Είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε τη συζήτηση για τον ρατσισμό και τις κοινωνικές διακρίσεις με το παιδί μας. Θα πρέπει να του μιλήσουμε με τρόπο που θα καταλάβει και θα αφομοιώσει όσα του λέμε.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να μην καλλιεργήσουμε ρατσισμό στα παιδιά μας

Τα μωρά όταν γεννιούνται είναι σαν ένας λευκός καμβάς. Δεν γνωρίζουν τίποτα για τον κόσμο που μόλις γεννήθηκαν ούτε τις κοινωνικές ούτε τις φυλετικές διακρίσεις. Είναι στο χέρι μας να τους τα μάθουμε.

Σε ηλικία τριών μηνών, τα μωρά μπορούν να αναγνωρίσουν συμπεριφορές, πρόσωπα και χρώματα. Καθώς μεγαλώνουν αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο με βάση τις συμπεριφορές των γονιών και της οικογένειας τους αλλά και όλων όσων έρχονται σε επαφή.

Κατά κύριο λόγο οι γονείς προσέχουμε το τι θα πούμε στα παιδιά μας και με ποιον τρόπο ώστε να μην τα ταράξουμε. Το λάθος μας είναι ότι ξεχνάμε ότι η ίδια μας η συμπεριφορά και οι επιλογές μας παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο. Αποφάσεις του τύπου σε ποια περιοχή θα μείνουμε και σε ποιο σχολείο θα στείλουμε το παιδί μας παίζουν ρόλο στο πώς θα εκλάβει ζητήματα διαφορετικότητας και διακρίσεων.

Ακόμα, είναι σημαντικό να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον μέσα στο σπίτι μας όπου το παιδί από μικρή ηλικία θα εξοικειωθεί με ζητήματα σχετικά με τον ρατσισμό και την ισότητα των φύλων και εθνικοτήτων – είτε αυτό έχει να κάνει για παράδειγμα με ένα βιβλίο είτε με κάποια ταινία.

Τα παιδιά ηλικίας τριών με τεσσάρων ετών, αρχίζουν να παρατηρούν τον κόσμο και να κάνουν σχόλια σχετικά με όσα βλέπουν εκτός σπιτιού. Είναι καλό να μην παραλείπουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα σχόλια, ειδικά αν έχουν να κάνουμε με θέματα διαφορετικότητας. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν για τις κοινωνικές διακρίσεις και τις διαφορές που δέχεται κάθε πολίτης.

Μαθαίνουν ότι κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μοναδικός. Μπορεί να μοιάζουμε σε κάποιους τομείς και να διαφέρουμε σε κάποιους άλλους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος είναι ανώτερος και κάποιος άλλος όχι.

Τα παιδιά στο σχολείο, στο πάρκο, στο δρόμο μπορεί να δουν κάποιο άλλο παιδάκι που να έχει άλλο χρώμα δέρματος ή σχιστά μάτια και να μας ρωτήσουν γιατί συμβαίνει αυτό. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να εξηγήσουμε στο παιδί μας τις διαφορές μας με το άλλο παιδάκι αλλά κυρίως θα πρέπει να τονίσουμε κάτι που έχουμε κοινό.

 Είναι απαραίτητο να κατανοήσει το παιδί μας ότι παρά τις διαφορές μας είμαστε στην ουσία ίδιοι. Μελλοντικά θα κατανοήσει γιατί κάποιοι μέσα στην κοινωνία μας απολαμβάνουν λιγότερα προνόμια από ότι οι περισσότεροι από εμάς.

Έρευνα έχει δείξει ότι παιδιά ηλικίας πέντε ετών συνδέουν τα θετικά και καλά χαρακτηριστικά των ανθρώπων όπως η εξυπνάδα και η καλοσύνη με άτομα της δικής τους εθνικότητας υποβιβάζοντας όλες τις υπόλοιπες εθνικότητες. Για να μπορέσουμε να το αποφύγουμε θα πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στις συμπεριφορές των παιδιών μας ειδικά αν υποδεικνύουν προκαταλήψεις ως προς κάποιο άλλο άτομο. 

Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να συζητάμε και να «εκθέτουμε» τα παιδιά σε βιβλία, ταινίες και παιχνίδια που να προωθούν θέματα της διαφορετικότητας. Ακόμα θα μπορούσαμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να μην φοβούνται να κάνουν παρέα με κάποιο άλλο παιδάκι με διαφορετικό χρώμα δέρματος ή με διαφορετικά ενδιαφέροντα.

Μια άλλη ιδέα είναι να δείξουμε ένα ενδιαφέρον για άλλους πολιτισμούς και κουλτούρες και να μάθουμε και εμείς και τα παιδιά μας για την ιστορία άλλων λαών και εθνικοτήτων. Μπορεί στο μέλλον να επισκεφτούμε τη χώρα ή κάποια κοινότητα αυτών των λαών και να γνωρίσουμε από κοντά τη δική τους ιστορία και παράδοση.

Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά και μπαίνουν στη εφηβεία σταδιακά αποκτούν ανεξαρτησία, ελευθερία και αρχίζουν να υιοθετούν δικές τους ιδέες για τον κόσμο. Τόσο η δική μας συμμετοχή στην ανατροφή τους όσο και η επιρροή του σχολείου, των δραστηριοτήτων τους και των ΜΜΕ παίζουν ρόλο στο πώς βλέπουν τον ρατσισμό και τους διαφορετικούς ανθρώπους.

Όμως η περίοδος αυτή είναι ιδανική για να ξεκινήσουμε ουσιαστικές συζητήσεις με τα παιδιά μας σχετικά με θέματα διαφορετικότητας και ισότητας των ανθρώπων. Θα πρέπει να ρωτάμε τα παιδιά πως αντιλαμβάνονται αυτά τα θέματα και να δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στις απαντήσεις τους. Μια καλή ιδέα είναι να τους ενθαρρύνουμε να βρουν τρόπους να ασχοληθούν πιο σοβαρά με αυτά τα θέματα για παράδειγμα μέσα από τον ακτιβισμό και εθελοντισμό.

Πηγή