Το πρόγραμμα «Θέατρο των Καταπιεσμένων: θέατρο για προσωπική και κοινωνική αλλαγή», βασισμένο στη φιλοσοφία και μεθοδολογία του Βραζιλιάνου ακτιβιστή Augusto Boal, ανοίγει την αυλαία του στις 25 Σεπτεμβρίου 2021. 

Ο εμπνευστής και εμψυχωτής του προγράμματος, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, μιλά στην Avant Garde για το θεατρικό αυτό είδος που «επιχειρεί να συνοδεύσει τους ανθρώπους στην προσπάθειά τους να διεκδικήσουν την προσωπική τους ελευθερία και να ζήσουν με αξιοπρέπεια».

Δάσκαλος, εκπαιδευτής ενηλίκων, ψυχοθεραπευτής, ποιητής. Το θέατρο πότε και πώς προκύπτει στη ζωή σου; 

Ασχολούμαι με αυτό το είδος θεάτρου εδώ και δεκατρία χρόνια. Είχα την τύχη να ασχοληθώ για πάρα πολλά χρόνια με διάφορες Μη-κυβερνητικές οργανώσεις εξαιτίας των οποίων έμαθα ίσως πιο σημαντικά πράγματα παρά αυτά που έμαθα σε τέσσερα Πανεπιστήμια. Το εν λόγω είδος Εφαρμοσμένου Θεάτρου το γνώρισα σε ένα πρόγραμμα κατάρτισης εκπαιδευτών ενηλίκων στο εξωτερικό όπου εκπροσωπούσα τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού. Πρόκειται για ένα οργανισμό που αγωνίζεται εδώ και δεκαετίες για την προώθηση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των ανθρώπων.

Τι πραγματεύεται το Θέατρο των Καταπιεσμένων;

Το θέατρο αυτό είναι ένα είδος εφαρμοσμένου θεάτρου, δηλαδή χρησιμοποιείται ως εργαλείο για βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Επινοήθηκε στη Λατινική Αμερική από τον Augusto Boal σε μια περίοδο που η περιοχή ήταν βουτηγμένη στο τέλμα της δικτατορίας. Σκοπός ήταν να κρατήσει τους ανθρώπους σε επαγρύπνηση ώστε να συνειδητοποιήσουν τη στέρηση των ατομικών τους ελευθεριών. Εξελίχθηκε ώστε να συμπεριλάβει κι άλλες μορφές καταπίεσης όπως αυτή που ενυπάρχει στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και στις κοινωνικές αξίες ή την κουλτούρα. Διευρύνθηκε ώστε να μελετήσει ακόμα και την εσωτερικευμένη καταπίεση, αυτή δηλαδή που επιβάλλει ο ίδιος ο εαυτός. Οι συμμετέχοντες μέσα από δραματοποιήσεις σεναρίων εξασκούνται στην άρση της καταπίεσης. Πρόκειται για το κατεξοχήν είδος εφαρμοσμένου, κοινωνικού και ακτιβιστικού θεάτρου. 

Σκοπός ήταν να κρατήσει τους ανθρώπους σε επαγρύπνηση ώστε να συνειδητοποιήσουν τη στέρηση των ατομικών τους ελευθεριών.

Γιατί υπάρχει ανάγκη στις μέρες μας για προσωπική και κοινωνική αλλαγή;

Η προσωπική αλλαγή είναι κάτι αναπόφευκτο και συμβαίνει επειδή είμαστε άνθρωποι. Συμβαίνουν διαρκώς ζυμώσεις μέσα μας που μας μεταβάλλουν. Κάθε επτά χρόνια όλα τα κύτταρα του σώματός μας έχουν ήδη αντικατασταθεί. Το Θέατρο των Καταπιεσμένων επιχειρεί να συνοδεύσει τους ανθρώπους στην προσπάθειά τους να διεκδικήσουν την προσωπική τους ελευθερία και να ζήσουν με αξιοπρέπεια. Τώρα όσον αφορά την κοινωνική αλλαγή, με ρωτάς γιατί πιστεύω να απαιτείται κάτι τέτοιο; Παρακολουθούμε ακροδεξιές φωνές να πείθουν ολοένα και περισσότερο τους πολίτες. Παρακολουθούμε τις θρησκείες να δηλητηριάζουν το μυαλό των ανθρώπων και να οδηγούν πολλούς στον εξτρεμισμό - και δεν εννοώ απλώς την τρομοκρατία! Πολλές χώρες παγκοσμίως αποτελούν θεοκρατίες κι εμείς δεν απέχουμε πολύ από αυτό το σημείο. Παρακολουθούμε επίσης τα ΜΜΕ να παρασύρουν μέσω της εξουσίας τους τους ανθρώπους σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Και φυσικά όλοι εμείς, ζούμε τη ζωή μας πιο πολύ εντός διαδικτύου παρά εκτός. Το Θέατρο των Καταπιεσμένων επιχειρεί να δώσει το πεδίο στους πολίτες να κάνουν πρόβα την αλλαγή, την εξέγερση, την απελευθέρωση. Και με αυτό εννοώ ακόμα και κάτι μικρό όπως το να μη φοβηθείς να μιλήσεις κάποια στιγμή όταν συμβαίνει μια αδικία στη δική σου ζωή ή στη ζωή του διπλανού σου. 

Αυτή είναι η τρίτη φορά που πραγματοποιείται το εν λόγω πρόγραμμα. Τι έχει προηγηθεί στα προηγούμενα δύο; Ποια ήταν η απήχηση και ανατροφοδότηση από τους συμμετέχοντες; 

Το Πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε ξανά το 2014 στο Κέντρο Προσωπικής Ανάπτυξης και Ψυχοθεραπείας στη Λευκωσία και το 2014-15 στο Plato Educational Services στη Λεμεσό. Από τότε έκανα παύση με αυτό το Πρόγραμμα για να τρέξω δύο ομάδες θεατρικής ψυχοθεραπείας υπό τον τίτλο «Θέατρο για Θεραπεία». Τώρα επιστρέφει το εν λόγω Πρόγραμμα. Τις προηγούμενες φορές οι συμμετέχουσες κι οι συμμετέχοντες έμειναν πολύ ικανοποιημένοι/ες κι ανέφεραν την αλλαγή που βίωσαν και παρατήρησαν στις σχέσεις τους ή στη ζωή τους. Τους προσέγγισα μάλιστα έξι μήνες αργότερα για να καταγράψω εάν οι αλλαγές στη ζωή τους είχαν διατηρηθεί κι εκπλάγηκα θετικά με τις απαντήσεις τους. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο 16ο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού «Εκπαίδευση & Θέατρο» που εκδίδει το «Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση». Μπορεί κάποιος να τη μελετήσει εδώ. 

Το Θέατρο των Καταπιεσμένων επιχειρεί να δώσει το πεδίο στους πολίτες να κάνουν πρόβα την αλλαγή, την εξέγερση, την απελευθέρωση.

Ρίχνοντας μια ματιά στις θεματικές εντοπίζουμε, μεταξύ άλλων, τις «Μάσκες της Καταπίεσης» και το «Θέατρο της Εφημερίδας». Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα; 

Το εργαστήρι «Οι Μάσκες της Καταπίεσης» είναι ουσιαστικά η επιμόρφωση των συμμετεχόντων σε διάφορους τρόπους που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να σε χειραγωγήσουν όπως για παράδειγμα να σε φορτώσουν ενοχές, να σπείρουν μέσα σου τον φόβο, να σου ρίξουν στάχτη στα μάτια κ.α. Μέσα από παιχνίδια ρόλων, όπως πάντα, θα έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν διάφορους τρόπους «απάντησης» στις πιο πάνω μορφές καταπίεσης. Το δε εργαστήρι «Θέατρο των Εφημερίδας» ρίχνει μια διεισδυτική ματιά στις προθέσεις των ΜΜΕ. Οι συμμετέχοντες αναπτύσσουν τον κριτικό γραμματισμό τους και δημιουργούν σκετσάκια για αποδόμηση των φαινομενικά ουδέτερων ειδήσεων. Κάτι άλλο που επιχειρείται στο συγκεκριμένο εργαστήρι είναι η επανασύνδεση με τα συναισθήματα που θα έπρεπε να μας διακατέχουν όταν διαβάζουμε ή βλέπουμε τις φρικιαστικές ειδήσεις. Δυστυχώς έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ να βλέπουμε τη φρίκη στον κόσμο γύρω μας.

Πότε ξεκινά το πρόγραμμα και πού μπορούμε να μάθουμε περισσότερα;

Το πρόγραμμα χωρίζεται σε δύο μέρη. Το 1ο Μέρος ξεκινά στις 25 Σεπτεμβρίου 2021 και αποτελείται από επτά αυτοτελείς συναντήσεις που θα διεξάγονται κάθε τρίτο Σάββατο (δεν απαιτείται η συμμετοχή σε όλες τις συναντήσεις). Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτού, οι συμμετέχοντες/συμμετέχουσες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν βιωματικά και θεωρητικά διάφορες μορφές του «Θεάτρου των Καταπιεσμένων». Το κάθε εργαστήρι ξεκινά με θεατρικά παιχνίδια που εφηύρε ο Boal, συνεχίζεται με βιωματικές ασκήσεις στοχευμένες στη θεματική της κάθε εβδομάδας και κορυφώνεται με αναστοχασμό της εμπειρίας. Στο τέλος της κάθε συνάντησης παρέχεται το θεωρητικό πλαίσιο της βιωματικής εμπειρίας. Το 2ο Μέρος ξεκινά στις 26 Φεβρουαρίου 2022 και αποτελείται από επτά συναντήσεις που θα διεξάγονται κάθε δεύτερο Σάββατο. Σε αυτή τη φάση απαιτείται η συμμετοχή σε όλο το πρόγραμμα επειδή η Ομάδα θα προετοιμαστεί για υλοποίηση θεατρικής παράστασης τύπου «Θέατρο της Αγοράς» (Forum Theatre). Όλες οι πληροφορίες βρίσκονται εδώ.  

Αισιοδοξώ πως το Πρόγραμμα αυτό θα κάνει τα άτομα που συμμετέχουν πιο διεκδικητικά και πιο ευαισθητοποιημένα κοινωνικά ώστε ακόμα και πράγματα που φαινομενικά δεν τους αφορούν, να τους αφορούν.

Γιατί δημιουργήσατε αυτό το πρόγραμμα, τι προσφέρει σε εσάς και ποιος είναι ο στόχος σας; 

Όταν ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με το Θέατρο των Καταπιεσμένων στη Βαρσοβία, αμέσως επηρέασε όχι μόνο την επαγγελματική μου πορεία αλλά και την προσωπική. Ερχόμενος πίσω στην Κύπρο επιδίωξα να πετάξω βαρίδια που με κρατούσαν δέσμιο και μπλόκαραν το ταξίδι μου προς απόκτηση αξιοπρέπειας και ελευθερίας. Αισιοδοξώ πως το Πρόγραμμα αυτό θα κάνει τα άτομα που συμμετέχουν πιο διεκδικητικά και πιο ευαισθητοποιημένα κοινωνικά ώστε ακόμα και πράγματα που φαινομενικά δεν τους αφορούν, να τους αφορούν. Πρόκειται για τη μεταμόρφωση των θεατών σε «δρώντες θεατές», ή όπως θα έλεγε ο Boal σε spectactors. Θα εξασκηθούμε ιδιαίτερα σε αυτό μέσω του «Αόρατου Θεάτρου» και του «Θεάτρου της Αγοράς», δυο είδη του Θεάτρου των Καταπιεσμένων.

Το πρόγραμμα υλοποιείται στο Κέντρο Στήριξης Μη-κυβερνητικών Οργανώσεων στη Λευκωσία (NGO Support Centre). Περισσότερα εδώ.