Τις πρόσφατες παραστάσεις που φέρουν την σκηνοθετική υπογραφή του Χαραλαμπίδη, «Ύπερος» (Κώστα Μαννούρη) και «Αφηγήσεις Γυναικών» (Νίκης Μαραγκού), ακολουθεί η παράσταση «Πνεύμα», η οποία πραγματεύεται εκ βαθέων τα φιλοσοφικά ερωτήματα της ζωής και του θανάτου και αναμετριέται με το αιώνιο ζήτημα του νοήματος της ζωής.  

Λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης, που θα πραγματοποιηθεί στις 11 Οκτωβρίου στο Θέατρο Διόνυσος, ο σκηνοθέτης μάς εξηγεί, μεταξύ άλλων, τι είναι αυτό που καθιστά το εν λόγω έργο, το «Πνεύμα», αναγκαίο στην εποχή μας.

Πώς προέκυψε η επιλογή του θεατρικού που ετοιμάζεις; 

Κουβαλώ το συγκεκριμένο έργο χρόνια τώρα. Απλώς τώρα μάλλον έφτασε η κατάλληλη στιγμή, η συγκυρία, με την ανάθεση και τη συνεργασία με το Θέατρο Διόνυσος, μια σχέση, που κι αυτή χρονολογείται.

Να μιλήσουμε λίγο για τον τίτλο; Σε τι αναφέρεται;  

Ο τίτλος του έργου «Πνεύμα», αναφέρεται στην οξυδέρκεια σκέψης, στην ευστροφία, στην αναλυτική ικανότητα, ακόμη και στην εξυπνάδα, που συνδέονται άμεσα με τη μεταφυσική ποίηση του 17ου αιώνα, συγκεκριμένα με τα Ιερά Σονέτα του John Donne. Βεβαίως δεν μένει μέχρι εκεί. 

Η Edson πετυχαίνει να παραδώσει έναν εξαίσιο ύμνο για τη ζωή, μια υπενθύμιση για το τώρα, μια φροντίδα για τον διπλανό μας

Σχετίζεται και με την ηρωίδα του έργου; 

Ναι. Ένα τέτοιο πνεύμα κατέχει η Βίβιαν Μπέαρινγκ, καθηγήτρια Πανεπιστημίου και ειδικός στην ανάλυση των προαναφερθέντων ποιημάτων. Αυτό το πνεύμα, διαχέεται αφενός διαμέσου της δραματουργίας σε ολόκληρο το έργο, παραμένει όμως μια πανοπλία που αντιστέκεται στην αδυναμία της πρωταγωνίστριας να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί την ανθρώπινη και άρα ευάλωτή της πλευρά. Άρα το πνεύμα είναι ανεπαρκές.

Πώς θα περιέγραφες την ηρωίδα σου, την Βίβιαν Μπέαρινγκ; 

Η Βίβιαν είναι μία γυναίκα που διαπραγματεύεται με τον εαυτό της. Προσπαθεί με κόπο να αναθεωρήσει τις αξίες που διέπουν τη ζωή της, τη στιγμή που ανακαλύπτει πως πάσχει από μια πάρα πολύ σοβαρή ασθένεια. Ως επιστήμων και ερευνήτρια στο αντικείμενό της, τη μεταφυσική ποίηση, κατάφερε να κυριαρχήσει και να κατακτήσει μια κορυφαία θέση στον χώρο της ακαδημίας. Τώρα βρίσκεται στην ακριβώς αντίθετη θέση, αυτή η ίδια αποτελεί πια για άλλους ερευνητές το αντικείμενο μελέτης της δικής τους επιστήμης: της ογκολογίας. Και πρέπει να επιβιώσει αυτή την αλλαγή, δίνοντας τη μάχη, χρησιμοποιώντας ένα οπλοστάσιο πνεύματος, που μέχρι εκείνη τη στιγμή την συντρόφευε με επιτυχία σε κάθε πτυχή της ζωής της. Είναι όμως αρκετό αυτό το πνεύμα ή θα φανεί λιγοστό μπροστά στην απλότητα της καλοσύνης και στη θέρμη της ανθρωπιάς;

Την Μπέαρινγκ ενσαρκώνει η Πόπη Αβρααμ. Πώς ήταν η συνεργασία σας;  

Η κυρία Πόπη Αβραάμ συμβάλλει καθοριστικά στο κτίσιμο του συγκεκριμένου χαρακτήρα, με τρόπο καθηλωτικό. Κάθε φορά στην πρόβα συντελείται το κτίσιμο και η συντριβή της Βίβιαν με βαθιά συγκινησιακή φόρτιση, με εναλλαγές απρόσμενες, με αυτοσαρκασμό, με ανασφάλεια, με απελπισία και με μια τελική φωτεινή λύτρωση.

Τι πραγματεύεται το έργο της Edson;

Η συγγραφέας συνδέει με δεξιοτεχνία τους δύο φαινομενικά πολύ απομακρυσμένους μεταξύ τους χώρους: της αγγλικής λογοτεχνίας (μεταφυσική ποίηση) και της ιατρικής (ογκολογία). Κάνοντάς το αυτό πετυχαίνει να αναδείξει τη σχέση τους με μοναδικό τρόπο. Οι δύο επιστήμες έχουν ως αντικείμενό τους τον άνθρωπο, με την πρωτη να διερωτάται για τα αιώνια φιλοσοφικά ζητήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο -αυτά δηλαδή της ζωής, του θανάτου και του θεού- και με τη δεύτερη να ερευνά τους τρόπους θεραπείας του ανθρώπου από τον καρκίνο. 

Κι οι δύο ξεχνούν να είναι ανθρώπινες και χάνονται μέσα στους λαβυρίνθους της έρευνας, μέσα στα άλυτα αινίγματα των μεταφυσικών σονέτων. Κάνοντάς το αυτό πετυχαίνει η Edson να παραδώσει έναν εξαίσιο ύμνο για τη ζωή, μια υπενθύμιση για το τώρα, μια φροντίδα για τον διπλανό μας. Ο πλαστός κόσμος που μας υποτάσσει καθημερινώς, μπαίνει στο περιθώριο. Είναι επίσης και ένα έργο ελπιδοφόρο, γιατί μηχανορραφεί εναντίον του θανάτου και εντέλει τον αποδυναμώνει ως ένα κύμβαλο αλαλάζων.

Πώς έχεις προσεγγίσει σκηνοθετικά το έργο; 

Αυτό που επιθυμώ είναι να υπηρετήσω το πολύ καλά ισορροπημένο μεταξύ κωμικότητας, συγκίνησης, ειρωνείας και βαθιάς σκέψης θεατρικό κείμενο του «Πνεύματος». Είναι ένα έργο που απαιτεί συντονισμό, συγκέντρωση, ρυθμό κι ενέργεια, όπως γίνεται βέβαια πάντοτε στο θέατρο, αλλά επειδή το ίδιο το έργο επιβάλλει τις απαιτήσεις του με έντονο τρόπο, ακολουθούμε τη σκηνική απλότητα πιστά και με προσήλωση.

Το θέατρο είναι μια τέχνη, που ιστορικά οφείλει την ύπαρξή του στην κατάλληλη πολιτική στιγμή, που επέτρεψε τη γέννησή του. Άρα φέρει μέσα του τον σπόρο της δημοκρατίας

Ποια είναι τα συστατικά που μπορούν να κάνουν μια θεατρική παράσταση πετυχημένη;

Η επιλογή του έργου αποτελεί το πιο κρίσιμο σημείο για την περαιτέρω πορεία μιας παράστασης. Το έργο πρέπει να μιλά στο συγκεκριμένο κοινό, στο οποίο απευθύνεται, οι θεατές δηλαδή, θα πρέπει να ανακαλύψουν μέσα στους χαρακτήρες που παθαίνουν μπροστά στα μάτια τους, ένα ή περισσότερα στοιχεία οικεία σε αυτούς, για να επιτευχθεί με αυτό τον τόπο η ταύτιση, που είναι απαραίτητη. Σε ατομικό επίπεδο, συλλογικό, πολιτικό. 

Πέραν από το ίδιο το έργο, σε πρακτικό επίπεδο πια, η επικοινωνία με όλη την ομάδα των συνεργατών, είναι για μένα η πιο βασική προϋπόθεση για μια καλή παράσταση. Μέσα σε αυτή την παράμετρο ανήκει σαφώς και η σωστή διανομή των ρόλων. 

Το θέατρο κτίζει μια προσωρινή κοινότητα, η οποία πρέπει να λειτουργήσει. Αν όντως δουλέψει πραγματικά, η κοινότητα αυτή θα διατηρηθεί και πολύ μετά την παράσταση.

Σε πρόσφατη συνέντευξή σου είχες δηλώσει ότι «Το θέατρο είναι σε όλες του τις διαστάσεις πολιτικό», θα μπορούσες να μας το αναπτύξεις;

Το θέατρο είναι μια τέχνη, που ιστορικά οφείλει την ύπαρξή του στην κατάλληλη πολιτική στιγμή, που επέτρεψε τη γέννησή του. Άρα φέρει μέσα του τον σπόρο της δημοκρατίας. Το θέατρο δημιουργήθηκε για να δείξει, να μιλήσει, να αντισταθεί, να επικροτήσει, να στηρίξει τον αδύνατο και να κατακρίνει τον εξουσιαστή. Η σπουδαιότητά του αδιαμφισβήτητη, αφού η αθηναϊκή πολιτεία, εντοπίζοντας τη δύναμή του, το χρησιμοποιεί για να εκπαιδεύσει τους πολίτες της με έναν μοναδικό στην ιστορία τρόπο. Η τραγωδία δεν σκηνοθετείται, αλλά διδάσκεται, ο θεατής δεν παρακολουθεί απλώς, αλλά συμπάσχει και οδηγείται μέσα από τον έλεο και τον φόβο στην κάθαρση. Γίνεται δηλαδή καλύτερος άνθρωπος. 

Το θέατρο εξακολουθεί να λειτουργεί έτσι; 

Για μένα, ναι. Έχει αυτή την ευθύνη απέναντι στο κοινό. Έτσι γίνεται πολιτικό. Με την πλατύτερη έννοια. Και πιο συγκεκριμένα όμως, η ανάγκη για την ανθρώπινη μέριμνα, που λιγοστεύει όλο και πιο πολύ, καθιστά το «Πνεύμα» αναγκαίο σήμερα. Ξεχνούμε να την παράσχουμε, ή δεν μας επιτρέπεται να το πράξουμε, γιατί ίσως να μην είναι δεοντολογικό. Οι πολιτείες μας οργανώνονται στην παραγωγή ατόμων με ειδικότητες, με έλλειψη σθένους, να δουν ποιοι πραγματικά είναι. Όμως αυτή η υπόμνηση της αγάπης, που εμφανίζεται στο «Πνεύμα», απομακρύνει όλα τα περιττά περιτυλίγματα της κοινωνίας και της θρησκείας, που μας κρατούν απομονωμένους και μετατρέπει τον ίδιο τον θάνατο, σε αυτό που πραγματικά είναι, σε μια ανάσα.  

Περισσότερα για την παράσταση «Πνεύμα» εδώ.