Υπερηφάνεια και ζηλοφθονία. Δεν πρόκειται για κάποιο ανέκδοτο χειρόγραφο της Τζέιν Όστεν αλλά για εκείνο το ανάμεικτο και πικρό συναίσθημα που μας καταβάλλει συχνά όταν κάποιος δικός μας άνθρωπος τα καταφέρνει καλύτερα από εμάς. «Είσαι χαρούμενος για τον φίλο σου, αλλά για κάποιον απροσδιόριστο λόγο, είσαι επίσης λίγο πικραμένος που σε ξεπέρασε, και μετά αισθάνεσαι ένοχος που ζηλεύεις την επιτυχία του», γράφει ο Τιμ Χερέρα των New York Times, προσθέτοντας αμέσως, όμως, πως «δεν υπάρχει πρόβλημα, δεν είσαι ένας κακός άνθρωπος, γιατί οι εγκέφαλοί μας είναι προγραμματισμένοι έτσι ώστε να αισθάνονται αυτό το συγκεχυμένο μείγμα υπερηφάνειας και ζηλοφθονίας».

Το φαινόμενο αυτό εξετάστηκε πρώτη φορά από τον κοινωνικό ψυχολόγο Έιμπραχαμ Τίσερ, που το 1988 υποστήριξε σε μελέτη του ότι η αυτοεκτίμησή μας απειλείται κατά πολύ περισσότερο από τα αγαπημένα μας πρόσωπα τα οποία διακρίνονται σε τομείς που θεωρούμε μας καθορίζουν, όπως η εργασία μας ή κάποια ιδιαίτερη ασχολία ή δεξιότητα, παρά από άγνωστα άτομα που είναι επίσης καλύτερα από εμάς. «Συγκρίνουμε ενστικτωδώς τους εαυτούς μας με κοντινά μας πρόσωπα, παρότι, παραδόξως, αυτό μπορεί να μας πικράνει».

Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Όταν κάποιος που αγαπάμε σημειώνει επιτυχίες σε κάτι που θέλουμε να είμαστε και εμείς επιτυχημένοι, στον εγκέφαλό μας ξεσπά υποσυνείδητα μια μάχη – την οποία τροφοδοτούν τα ιδιοτελή ένστικτά μας – μεταξύ υπερηφάνειας και ζηλοφθονίας.

Ο Χερέρα επικαλείται τον Σανκάρ Βεντάταμ και το βιβλίο του «The Hidden Brain» όπου ο αμερικανός δημοσιογράφος και επιστημονικός συντάκτης του NPR σημειώνει πως «σε γενικές γραμμές είμαστε ανίκανοι να πούμε γιατί έχουμε αυτά τα συναισθήματα, αλλά είναι, ωστόσο, εξίσου πραγματικά». Ούτε αυτό, όμως, πρέπει να μας ανησυχεί γιατί όπως συμβαίνει και «με πολλές άλλες συμπεριφορές που αποδίδουμε στο υποσυνείδητο, δεν μπορούμε να διορθώσουμε κάτι που δεν μπορούμε να δούμε. Αλλά υπάρχουν τρόποι να εκτρέψουμε αυτά τα συναισθήματα πριν εκδηλωθούν, και μπορούμε να εκπαιδευτούμε στο πώς να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα όταν τα παρουσιάζουμε». Μια καλή και εύκολη μέθοδος είναι να αποφεύγουμε τις συγκρίσεις.