Είναι ένα ήσυχο πρωινό με πολλή, κυπριακή και αυγουστιάτικη ζέστη, βρισκόμαστε στο γραφείο με το παράθυρο ανοιχτό και τους ζίζιρους απ’ έξω να προκαλούν τον καθημερινό ηχητικό τους τζέρτζελο και την έχω μπροστά μου να ξεδιπλώνει μ’ ενθουσιασμό τις βλέψεις της γύρω από τη νέα επαγγελματική της πρόκληση, που υπήρξε και η αιτία να συναντηθούμε. Καθώς μου μιλά, με το ίδιο ενθουσιώδες τέμπο, ζωγραφίζει.

«Τις πρώτες μέρες ένιωθα ένα τεράστιο βάρος που είχα αναλάβει κάτι τόσο σημαντικό, γενικώς όμως πρέπει να το παραδεχτώ, είναι dream job!» μου λέει ανάμεσα σ’ αρκετά άλλα, η Δόκτωρ στον τίτλο Ιωάννα Χατζηκωστή, η οποία από τον περασμένο Νοέμβριο έχει αναλάβει καθήκοντα Διευθύντριας στο Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου.

Η ταυτότητα του Ιδρύματος επαναδιατυπώνεται, τονίζει από τη θέση της Διευθύντριας πια, μια γυναίκα που εργαζόταν στο Πολιτιστικό από το 2007 ως Επιμελήτρια της Συλλογής Χειρογράφων και Παλαιών Βιβλίων.

«Το Πολιτιστικό ιδρύεται το 1984 από πεφωτισμένους ανθρώπους της Τράπεζας Κύπρου και θεωρείται ως κάτι πολύ πρωτοποριακό για την τότε εποχή στο νησί. Τότε ήταν μεταξύ άλλων μια περίοδος που πολλές αρχαιότητες στα κατεχόμενα κλέβονταν και αποστέλλονταν στο εξωτερικό και αποφασίζουν στην Τράπεζα ότι πρέπει να αγοράζονται και να επιστρέφουν στην Κύπρο. Ξεκινά λοιπόν μια μεγάλη κινητοποίηση, που αναλαμβάνει μια κυρία πολύ εμπνευσμένη, η κυρία Μαρία Ιακώβου, καθηγήτρια σήμερα στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Το Πολιτιστικό στήνεται στο πρότυπο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, του ΜΙΕΤ. Δημιουργούνται και αρχίζουν να εμπλουτίζονται συλλογές αρχαιοτήτων, νομισμάτων, σπανίων χαρτών, σπανίων γκραβουρών, καρτ-ποστάλ, κ.α. Δύο χρόνια στο μεταξύ αργότερα είχε ιδρυθεί και το αντίστοιχο Ίδρυμα της Λαϊκής Τράπεζας, το οποίο μετά το κλείσιμό της το 2013, έγινε κομμάτι του Πολιτιστικού της Τράπεζας Κύπρου. Δεν υπάρχει πλέον στην Κύπρο κάτι αντίστοιχο».

Απόφοιτος ελληνικής φιλολογίας και με εξειδίκευση στα Κλασσικά, η νέα Διευθύντρια είναι κάτοχος διδακτορικής διατριβής με τίτλο ««Αισχύλος και ο Τρωικός Κύκλος: Οι χαμένες τραγωδίες».

«Θέλησα στην έρευνά μου να δώσω έμφαση στο πώς κάθε εποχή οικειοποιείται διαφορετικά στοιχεία από τα έργα του Αισχύλου. Αυτό είναι κάτι που με συνδέει και με το έργο στο Πολιτιστικό, πώς να κάνεις την αρχαιότητα σύγχρονη και σχετική με το κοινό».

Προσπαθούμε να ακολουθήσουμε τις διεθνείς τάσεις από τη μία και του κυπριακού κοινού από την άλλη

ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

«Προσπαθούμε να ακολουθήσουμε τις διεθνείς τάσεις ώστε να είμαστε πρωτοπόροι σε ευρωπαϊκό πλαίσιο. Αυτό συνεπάγεται με αλλαγή προσέγγισης. Η διεθνής τάση με τα μουσεία, για παράδειγμα, τα θέλει να γίνονται σιγά σιγά ένας χώρος διάδρασης και κοινωνικής συναναστροφής. Αυτό φαντάζει δύσκολο να το πετύχεις με τους millennials που είναι κολλημένοι συνήθως με την τεχνολογία, οφείλεις όμως να τα καταφέρεις και να αφήσεις στους επισκέπτες χώρο να εκφράζονται και να έχουν άποψη. Η νέα τάση στα μουσεία είναι να δίνεις λόγο στον επισκέπτη. Αντί για λεζάντες, για παράδειγμα, σε μια έκθεση να βάζεις έναν μαυροπίνακα με κιμωλία και όποιος περνά να μπορεί να γράψει την άποψή του γι’ αυτό που βλέπει. Ακόμη και κάτι τέτοιο που ακούγεται μικρό σου δίνει το δικαίωμα να συμμετάσχεις σε κάτι που δεν είναι μασημένη τροφή».

«Σύμφωνα με έρευνες, έχει παρατηρηθεί ότι οι millennials έχουν πολλές αγωνίες και ανησυχίες για τα παιδιά τους και την εκπαίδευση τους. Το 50% έχουν ήδη παιδιά και θέλουν να προσφέρουν σ’ αυτά εναλλακτικές μορφές εκπαίδευσης, αφού όπως είναι γνωστό το εκπαιδευτικό σύστημα περνά κρίση. Δεν θα έρθουν, για παράδειμα, σε έναν εκπαιδευτικό που απλά θα τους μιλά για τον Όμηρο, θα προτιμήσουν αυτόν που θα τους προσφέρει κάτι σε δημιουργική γραφή και animation μετά».

«Έχουμε παρατηρήσει πάντως πως αν διοργανώσεις κάτι αξιόλογο, το κοινό της Κύπρου ανταποκρίνεται μαζικά. Κάτι που με εντυπωσίασε πάρα πολύ ήταν η προσέλευση σε φετινή εκδήλωση που είχαμε κάνει για την Ευρωπαϊκή Νύχτα Μουσείου. Σημείωσε πως είναι κάτι που γιορτάζουμε για πάρα πολλά χρόνια τώρα, μ' έναν συντηρητικό όμως τρόπο, μέσω μιας ξενάγησης που μπορεί να έρχονταν δέκα άτομα στην καλύτερη των περιπτώσεων. Φέτος είχαμε μια υπέροχη παράσταση που επιμελήθηκε ένας πολύ ταλαντούχος και νεαρός Κύπριος συνθέτης που ζει Λονδίνο. Γενικώς είναι μέσα στους στόχους του Πολιτιστικού να εντοπίζει ταλαντούχα παιδιά που ζουν εξωτερικό γιατί δεν έχουν ικανοποιητικές επαγγελματικές ευκαιρίες και να τους δίνει χώρο να εκφραστούν. Η προσέλευση ξεπέρασε τα 500 άτομα, κάτι που δεν θα φανταζόμουνα ποτέ και που αποδεικνύει πως το κοινό τελικά διψά για εμπειρία και βαριέται τη ρουτίνα του μουσείου, πχ να πάει και να χαζεύει μόνος του. Πράγμα που επίσης δεν λειτουργεί με τους millennials, οι οποίοι, σύμφωνα με έρευνες προτιμούν να λειτουργούν σε ομάδες, να βγάζουν φωτογραφίες να τις δημοσιεύουν αμέσως».

ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ

«Η ιδέα του να διοργανώσουμε βραδιές με μουσικές, θεατρικές και κινηματογραφικές παραστάσεις στην αυλή μας έχει να κάνει με το να βγούμε από τους τέσσερις τοίχους του Ιδρύματος και να νιώσει ο κόσμος ότι είναι πολύ εύκολο να έρθει και να μας προσεγγίσει, αφού απλά διασχίζει την αυλή μας και μπαίνει μέσα. Πέρσι που έγινε και ήταν μια δοκιμαστική απόπειρα είχε απίστευτα επίπεδα προσέλευσης, με πάρα πολλούς νέους.

Ως φετινή καινοτομία προσπαθήσαμε να συνδέσουμε περισσότερο το έξω με το μέσα. Να μην έρχονται δηλαδή οι επισκέπτες απλά για μια salsa βραδιά π.χ και να μην καταλαβαίνουν που βρίσκονται, να είναι λες και έχουν πάει σε μια οποιαδήποτε άλλη αυλή στην παλιά Λευκωσία. Σ’ αυτό το πλαίσιο είναι που αποφασίσαμε όπως τα μουσεία να μένουν ανοιχτά μέχρι τις 12 το βράδι. Παράλληλα, οι παραστάσεις προσπάθησαν να κινηθούν στον άξονα της Ιστορίας της Κύπρου και να συνδέονται κάπως με το Πολιτιστικό.

Επομένως, πέρα από την εμπειρία της εκδήλωσης, στόχος του Φεστιβάλ είναι να φέρει τον επισκέπτη κοντύτερα στο Πολιτιστικό, να το γνωρίσει και να τ’ αγαπήσει! Το Πολιτιστικό άλλωστε είναι ένα Ίδρυμα που ανήκει στην Κύπρο και στους πολίτες της! Με 500 άτομα πολλές φορές προσέλευση γίνεται πάντως ξεκάθαρο πως η ανάγκη για τέτοιου τύπου εκδηλώσεις υπάρχει».

Το Πολιτιστικό ανήκει στην Κύπρο και στους πολίτες της!

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ

«Το Αρχείο του Πολιτιστικού έχει τεράστια ανάγκη διαφύλαξης, αφού διαφυλάσσει το ίδιο πράγματα που είναι πάρα πολύ σημαντικά για την Ιστορία της Κύπρου. Χρήζει πολλής προσοχής και φροντίδας η προστασία του και η συνέχεια της βιωσιμότητάς του!

Θα ξεχώριζα από το Αρχαιολογικό μας Μουσείο έναν πολύ σπάνιο μυκηναϊκό κρατήρα με ταύρο και με εικονογράφηση πολύ σημαντική για τις γραμμές που επικρατούσαν στην Κύπρο εκείνα τα χρόνια. Αξίζει μισό εκατομμύριο ευρώ, κι αν καταστραφεί ούτε το Τμήμα Αρχαιοτήτων μπορεί να αντικαταστήσει! Τον εν λόγω κρατήρα τον χρησιμοποιούμε συχνά ως συμβολάκι μας, είναι και το συμβολάκι του καλοκαιρινού μας σχολείου. Έχουμε ακόμη πολύτιμα σωζόμενα νομίσματα, ένα απ’ αυτά για παράδειγμα είναι μια χρυσή αρσινόη από την Πτολεμαική Περίοδο, ένα πανάκριβό έκθεμα, μοναδικό στον κόσμο.

Έπειτα ο καθένας έχει τις δικές του αδυναμίες, προσωπικά αγαπώ πολύ από τη συλλογή έργων τέχνης ένα έργο του Σολωμού Φραγκουλίδη, ο οποίος είναι ένας καλλιτέχνης πρώτης γενιάς, όχι από τους γνωστότερους. Μια άλλη συλλογή μας στην οποία έχω τεράστια αδυναμία είναι αυτή με καρτ-ποστάλ από πολύ παλιές φωτογραφίες της Κύπρου, οπτικό υλικό με το οποίο όλοι μπορούν να ταυτιστούν. Οι περισσότερες προέρχονται από την εποχή της Αγγλοκρατίας, έχουμε όμως και μερικές από το τέλος της Οθωμανικής περιόδου, που θεωρούνται πάρα πολύ σπάνιες. Γκραβούρες δε, που είναι ο πρόγονος της καρτ-ποστάλ σε μεγαλύτερο συνήθως μέγεθος, έχουμε απ’ τον 15ο αιώνα. Μιλάμε για πολύ μοναδικά κομμάτια τα οποία κονταροχτυπηθήκαν σε δημοπρασίες και χαίρομαι που κάποιοι άνθρωποι πριν πολλά χρόνια έδωσαν τόσους πολλούς αγώνες για να τα χαιρόμαστε σήμερα εμείς.

Βαρυσήμαντη επίσης για τη μελέτη της Ιστορίας της Κύπρου είναι η συλλογή μας με τους χάρτες! Πέρα απ’ το ότι αποτελούν σπουδαία έργα τέχνης, μερικοί απ’ αυτούς είναι πάρα πολύ σπάνιοι και αποτελούν εξαιρετικά χρήσιμα εργαλεία μελέτης αποδεικνύοντας για παράδειγμα πότε τα τοπωνύμια ήταν ελληνικά, πότε μετασχηματίζονται και πότε λαμβάνουν χώρα κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές.

Τέλος, μια συλλογή που επίσης αγαπώ πάρα πολύ που αποτελείται κυρίως από πάρα πολλά έγγραφα είναι αυτή που σχετίζεται με τα γεγονότα του 1974. Μας τη δώρισε το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών και για 22 ολόκληρα χρόνια ήταν κλειστή και την άνοιξα εγώ! Προέρχεται από μια οργάνωση στην Ελλάδα που είχε ιδρυθεί το 74 από πνευματικές φυσιογνωμίες της Αθήνας, όπως η αδερφή του Σεφέρη, η αδερφή του Θεοτοκά και η Τατιάνα Μιλιέξ, για βοήθεια στην υπόθεση της Κύπρου, κυρίως σε ό,τι αφορά στην ανθρωπιστική πτυχή.

Μιλάμε για μια φοβερή δουλειά που είχε γίνει και που περιελάμβανε μεταξύ άλλων τη σύνταξη και αποδελτίωση εγγράφων σε πολλές διαφορετικές γλώσσες και τη διοργάνωση εκθέσεων με έργα από καλλιτέχνες όπως ο Τσαρούχης και ο Φασιανός, τα έσοδα των οποίων προσφέρονταν για την Κύπρο. Όσα έργα δεν πουλήθηκαν μας τα έδωσαν και μερικά απ’ αυτά είναι πραγματικά διαμαντάκια. Περιλαμβάνει ακόμη μια τεράστια συλλογή με αφίσες από τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή, ενώ είχαμε κι ένα απόρρητο κομματάκι που δώσαμε αντίγραφο στην ΚΥΠ. Ήταν πολύ συγκλονιστικό όταν το ανοίξαμε, δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Όταν ανήσυχη επισκέφθηκα στην Αθήνα την αδερφή του Θεοτοκά και διερωτήθηκα τι να τα κάνω όλα αυτά, μήπως να τα έκανα έκθεση, μου είπε χαρακτηριστικά πως «δουλειά σου εσένα είναι τα διαφυλάξεις για μερικά χρόνια μετά όταν θα έχουν γίνει Ιστορία. Ακόμη είναι πολιτική».

Kλείνει ένας κύκλος για το Ίδρυμα και ανοίγει ένας καινούριος

ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ «Kλείνει ένας κύκλος δραστηριοποίησης του Ιδρύματος και ανοίγει ένας καινούριος. Όπως η ίδρυση του το 1984 ήταν κάτι πολύ πρωτοποριακό, αντιστοίχως σήμερα πρέπει να βρει τον τρόπο να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες και να μιλήσει στην καινούρια κοινωνία που έχει διαμορφωθεί, μέσω της οπτικής των millennials. Μιας οπτικής που σταδιακά επιβάλλεται σε όλα γύρω μας».