Συνέντευξη στην Νίκολα Καρατζιά

Μια συνέντευξη που ξεκίνησε με αφορμή την ίσως πιο τολμηρή και πολυσυζητημένη κυπριακή καμπάνια αντισύλληψης, με τίτλο «Σκέφτου #ΜεΤηνΠάνωΚκελλέ» και στάθηκε η αιτία να ενημερωθούμε για την κρατική «τσιγκουνιά» σε θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας. Η κα. Χαρούλα Ματθαίου Μέλος του ΔΣ του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού και συντονίστρια της εκστρατείας, ανοίγει το στόμα και μας ανοίγει τα μάτια, κάνοντας εμάς ως γονείς να αναθεωρήσουμε το μέγεθος του ρόλου που πρέπει να διαδραματίσουμε στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας και… γιατί όχι να δώσουμε και το πρώτο κουτί προφυλακτικών!

Πρόσφατα ξεκινήσατε μια καινοτόμο καμπάνια αντισύλληψης για τα δεδομένα της Κύπρου στο θέμα αυτό. Πως προέκυψε;

Η σύλληψη της ιδέας για την καμπάνια «Σκέφτου #ΜεΤηνΠάνωΚκελλέ», έγινε κατά τη διάρκεια του διήμερου εργαστηρίου «The Safer Sex Campaign Lab», όπου συμμετείχε μια ομάδα έξι νέων ανδρών και γυναικών ηλικίας 18-30 ετών. Μαζί με τον εκπαιδευτή του συνδέσμου, Δημήτρη Παρπέρη, συζητήσαμε για το ασφαλέστερο σεξ, την αντισύλληψη, για μύθους και πραγματικότητες, τη συναίνεση, την επικοινωνία. Ακολούθως, με την πολύτιμη καθοδήγηση της Brand Strategist Κρίστη Ηλιάδη, επικεντρωθήκαμε στο πώς κτίζουμε μια εκστρατεία ενημέρωσης και στα μηνύματα που θέλαμε να μεταδώσουμε στους νέους.

Άρα η ιδέα προέρχεται από τη νεολαία για την νεολαία.

Το τελικό αποτέλεσμα οφείλεται κατά πολύ στο γρήγορο δέσιμο της ομάδας, την απίστευτη ενέργεια της και στις ιδέες που μοιράστηκαν οι νέοι. Με το τέλος του διημέρου είχαμε καταλήξει στην τελική μας προσέγγιση και στο κοινό που θέλαμε να απευθυνθούμε. Μοιραστήκαμε διάφορα μηνύματα και μετά από αρκετό γέλιο, αποφασίσαμε τα δυο-τρία σλόγκαν τα οποία θελήσαμε να δοκιμάσουμε και με άλλα άτομα εντός του συνδέσμου καθώς και άλλους νέους, κυρίως άνδρες ηλικίας 18-25 ετών. H ανταπόκριση στο «Σκέφτου #ΜεΤηνΠάνωΚκελλέ» ήταν ιδιαίτερα θετική και ενθουσιώδης, έτσι επιλέγηκε ως το κύριο σλόγκαν της καμπάνιας.

Πως αντιμετωπίζει ο κόσμος και πολύ περισσότερο οι γονείς, αυτό το σλόγκαν;

Προσεγγίζοντας νέους, η πιο συχνή αντίδραση που λαμβάνουμε είναι θετική, τόσο από άνδρες, όσο και γυναίκες. Κάποιοι θα το δουν και θα χαμογελάσουν, άλλοι θα πουν «μπράβο» που ενημερώνετε γι’ αυτό το θέμα και ορισμένοι νέοι θα το μοιραστούν με φίλους στα κοινωνικά δίκτυα. Βεβαίως υπήρξαν και κάποιες αντιδράσεις αναφορικά με την επιλογή το σλόγκαν μας να απευθύνεται στους άνδρες, τη στιγμή που ευθύνη στην αντισύλληψη έχουν και τα δύο φύλα.

Αλήθεια, ποιοι ήταν οι λόγοι που σας ώθησαν να έχετε τους άνδρες ως target group;

Δεν ήταν εύκολη η απόφαση να επικεντρωθούμε σ’ ένα συγκεκριμένο κοινό, ισχύει όμως ότι όσο πιο συγκεκριμένο είναι το target group, τόσο πιο στοχευμένο και αποτελεσματικό γίνεται το μήνυμα που θέλεις να μεταδώσεις. Επομένως, ξεκινώντας από πρακτικούς λόγους, ήταν πιο λογικό όπως μια εκστρατεία ενημέρωσης για χρήση του ανδρικού προφυλακτικού να εστιάζει πρώτα από όλους σε…άνδρες. Ταυτόχρονα, λάβαμε υπόψη κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση του σε νεαρές ηλικίες. Η χρήση προφύλαξης αντιμετωπίζεται από κάποιους ως αδυναμία. Ακριβώς γι’ αυτό είναι πιο πιθανόν ένας άνδρας να ζητήσει από τη σύντροφο του να μην χρησιμοποιήσουν προφυλακτικό, απ’ ότι να συμβεί το αντίστροφο.

Νέοι σας έχουν προσεγγίσει για συμβουλές, μετά το λανσάρισμα της εκστρατείας;

Έτυχε να έρθουν κοντά μας νεαρά άτομα που με αφορμή την καμπάνια έμαθαν για τον σύνδεσμο και εξέφρασαν την επιθυμία να γίνουν εθελοντές, κάτι που μας χαροποιεί ιδιαίτερα.

Οι προηγούμενες σας καμπάνιες, κινούνταν σε ένα πιο κλασικό-αυστηρό ύφος. Αντιληφθήκατε ότι κάτι τέτοιο δεν «φτάνει» στους νέους, ώστε να τους επηρεάσει;

Σε σχέση με καμπάνιες που έγιναν πριν από πέντε ή δέκα χρόνια, όντως το ύφος σ’ αυτήν την εκστρατεία διαφέρει. Θέλουμε να είμαστε κοντά στους νέους, γι’ αυτό και ο σύνδεσμος έχει την δική του ομάδα νεαρών εθελοντών, κάτω των 30 ετών. Γνωρίζουμε ότι πολλοί νέοι σήμερα περνούν αρκετό χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ότι θα ασχοληθούν με κάτι μόνον εάν αισθανθούν ότι τους αφορά τόσο ώστε να κερδίσει το ενδιαφέρον τους. Μια καμπάνια ή ένα σλόγκαν σε πιο κλασικό ή διδακτικό ύφος χωρίς παιχνίδι, πρόκληση ή χιούμορ, μάλλον θα περνούσε απαρατήρητη.

Τελικά τα «κυπριακά» σλόγκαν πωλούνε περισσότερο;

Σ’ αυτήν την καμπάνια, θέλαμε να απευθυνθούμε στους νέους με αμεσότητα και ειλικρίνεια. Σκεφτείτε νεαρά άτομα γύρω στην ηλικία των 20 ετών που βρίσκονται σε μια παρέα και συζητούν ένα οποιοδήποτε θέμα. Δεν χρησιμοποιούν την κυπριακή διάλεκτο;

Εάν βαθμολογούσατε μέχρι το 10, τι βαθμό θα δίνατε εσείς προσωπικά στην εκστρατεία;

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο στόχος μας ήταν να καταφέρουμε να προσεγγίσουμε τους νέους και να τους ενημερώσουμε, μπορώ να πω ότι τον έχουμε πετύχει σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Γνωρίζουμε ότι η εκστρατεία έφθασε σε αυτούς και έγινε η αφορμή για συζητήσεις τόσο μεταξύ τους, όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών.

Δεχθήκατε και επικριτικά σχόλια;

Η χρήση του σλόγκαν «Σκέφτου με την πάνω κκελλέ» θεωρείται τολμηρή για τα κυπριακά δεδομένα, έτσι δε θα μπορούσαν να λείπουν τα επικριτικά σχόλια. Παρόλο που είναι μια ατάκα που χρησιμοποιείται, φαίνεται ότι δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τη χρήση της κυπριακής διαλέκτου στο δημόσιο λόγο και το κυριότερο δεν είμαστε εξοικειωμένοι να μιλάμε για το σεξ. Δυστυχώς, αν και διανύουμε το 2019, κάποια από τα λίγα πράγματα που ανακυκλώνουμε με επιτυχία στην Κύπρο, είναι ο στιγματισμός και η ντροπή που συνοδεύουν θέματα όπως η ερωτική πράξη και η σεξουαλικότητα. Κι’ αυτό το δηλώνουν οι ίδιοι οι νέοι που νιώθουν ότι όλες αυτές οι προκαταλήψεις και τα ταμπού εμποδίζουν την ανοικτή και ειλικρινή επικοινωνία σε αυτά τα ζητήματα. Με ότι αυτό συνεπάγεται για τη σεξουαλική και τη συναισθηματική τους υγεία.

Η εκκλησία δεν αποδέχεται την ερωτική πράξη πριν από το γάμο. Ως σύνδεσμος, έχετε δεχθεί κάποια επίκριση ή επίθεση από ιερείς ή ακόμη και την αρχιεπισκοπή, για τη συγκεκριμένη καμπάνια.

Η εκκλησία είναι αυτή που είναι και έχει συγκεκριμένες θέσεις για την αντισύλληψη, την άμβλωση, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και αντίστοιχα για τη θέση αυτών των ζητημάτων ως μέρος της εκπαίδευσης. Αντιδράσεις υπάρχουν, αν και δεν υπήρξε κάποια ανοικτή επίθεση γι’ αυτά τα ζητήματα. Ένα σύγχρονο κράτος οφείλει να καθορίζει πολιτικές και να διαμορφώνει προγράμματα στη βάση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιστημονικά τεκμηριωμένων προσεγγίσεων.

Μελλοντικά σκέφτεστε να συνεχίσετε με τις διάφορες εκστρατείες σας στο συγκεκριμένο μοτίβο ή ακόμη και πιο «τολμηρό»;

Ναι, πιθανό να κινηθούμε σε παρόμοιο μοτίβο, ειδικά εάν αυτό ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ομάδας όπου απευθυνόμαστε. Γενικότερα, καμπάνιες για την προφύλαξη ή την αντισύλληψη, συχνά εστιάζουν στη δημιουργία φόβου. Αυτή η προσέγγιση συνήθως δεν είναι αποτελεσματική, αφού δεν κινητοποιεί το άτομο να υιοθετήσει κάποια καινούρια συμπεριφορά. Εμείς δεν υποδεικνύουμε στους νέους τι να κάνουν. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε ώστε να «χτίσουν» γνώσεις και δεξιότητες που θα αξιοποιηθούν στη λήψη υπεύθυνων αποφάσεων σχετικά με το σώμα και την υγεία τους. Γι’ αυτό κι ένα από τα μηνύματα της εκστρατείας μας είναι το «Πάρτο πάνω σου». Παράλληλα, θεωρούμε σημαντικό να μην απουσιάζει από τη συζήτηση η θετική πτυχή της σεξουαλικότητας, δηλαδή οι υγιείς σχέσεις και η απόλαυση.

Το γεγονός ότι δεν διαθέτετε μεγάλα κονδύλια για να επενδύσετε σε παρόμοιες πρωτοβουλίες, σας στερεί τη δυνατότητα να «ακουστείτε» σε μεγαλύτερο εύρος;

O σύνδεσμος είναι μια μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική οργάνωση, η οποία από το 1971 εργάζεται για την προάσπιση της Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας και Δικαιωμάτων. Οι εκστρατείες ενημέρωσης που πραγματοποιούμε-συχνά και σε συνεργασία με άλλους φορείς-, υποστηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από εθελοντές. Ο στόχος της συγκεκριμένης εκστρατείας ήταν η ενημέρωση. Σ’ ένα άλλο επίπεδο, θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό παρόμοιες εκστρατείες σχετίζονται με μετρήσιμες αλλαγές στη συμπεριφορά των νέων. Για να είμαστε σε θέση να μιλούμε όμως για μετρήσιμα στοιχεία σε σχέση με δείκτες σεξουαλικής υγείας -όπως είναι για παράδειγμα ο αριθμός των νέων που χρησιμοποιούν μεθόδους αντισύλληψης ή ο αριθμός των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών-, δεν αρκεί μια καλή ιδέα. Πρέπει η Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία να γίνει πολιτική προτεραιότητα και να διατεθούν επαρκή κονδύλια για πληροφόρηση και εκπαίδευση αλλά και βελτίωση των υπηρεσιών υγείας.

Οπότε δεν γνωρίζουμε τι ποσοστό των νέων μας χρησιμοποιεί προφυλακτικό;

Δεν έχουμε πρόσφατα δεδομένα, ούτε και καταγράφεται επίσημα το ποσοστό των νέων (ή άλλων ηλικιακών ομάδων) που χρησιμοποιούν προφυλακτικό ή/και άλλες μεθόδους αντισύλληψης στην Κύπρο. Μέσα από διαβουλεύσεις με νέους, φαίνεται ότι συχνά προτιμούνται λιγότερο αποτελεσματικές μεθόδοι αντισύλληψης όπως είναι η διακεκομμένη συνουσία και το αντισυλληπτικό χάπι, που όμως δεν προσφέρουν προστασία από σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι υπάρχουν αρκετές μεθόδοι, οι οποίες δεν είναι διαθέσιμες στην Κύπρο.

Ποιές είναι και γιατί δεν έχουμε ακόμη πρόσβαση σε αυτές;

Στην Κύπρο, οι μέθοδοι αντισύλληψης περιορίζονται στο ανδρικό προφυλακτικό, το αντισυλληπτικό χάπι, το ενδομήτριο σπείραμα (σπιράλ) και τη στείρωση. Ορμονικές μέθοδοι όπως είναι το αντισυλληπτικό επίθεμα (patch), ο κολπικός δακτύλιος, η αντισυλληπτική ένεση, το υποδόριο εμφύτευμα προγεστερόνης, δεν είναι διαθέσιμες. Το γυναικείο προφυλακτικό ή το διάφραγμα, χρησιμοποιούνται κυρίως από γυναίκες που έχουν ζήσει εκτός Κύπρου ή που τα προμηθεύονται από άλλες χώρες. Είναι γεγονός ότι η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία κατατάσσονται χαμηλά στις προτεραιότητες του κράτους, εν μέρει λόγω πολιτισμικών παραγόντων αλλά και θρησκευτικών επιρροών. Την ίδια στιγμή, απουσιάζει η συστηματική ενημέρωση του κοινού, καθώς και των επαγγελματιών της υγείας.

Οι νέοι που δεν χρησιμοποιούν αντισύλληψη, γιατί δεν το κάνουν πιστεύετε;

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους ένα νέο ζευγάρι μπορεί να μη χρησιμοποιεί προφυλακτικό. Κάτι που ακούγεται συχνά είναι ότι «δε βολεύει» ή «χαλάει την αίσθηση». Η χρήση προφυλακτικού αντιμετωπίζεται από κάποιους άνδρες ως αδυναμία ενώ η πρόσβαση σε αυτό δεν είναι τόσο εύκολη όσο πιθανόν να πιστεύουμε. Επιπλέον το κόστος μπορεί να είναι αποτρεπτικό και η αγορά του για κάποιους νέους ειδικά για γυναίκες, συχνά συνοδεύεται από το συναίσθημα της ντροπής. Φαίνεται ότι οι νέοι κλίνουν προς τη «μέθοδο» της διακεκομμένης συνουσίας (γνωστή και ως μέθοδο του τραβήγματος), παρόλο που οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι η πιθανότητα εγκυμοσύνης κατά αυτόν τον τρόπο, είναι υπαρκτή. Ίσως δεν γνωρίζουν ακριβώς τους λόγους για τους οποίους μπορεί να αποτύχει ή είναι διατεθειμένοι να πάρουν το ρίσκο. Όσο για την πιθανότητα μετάδοσης μιας σεξουαλικώς μεταδιδόμενης λοίμωξης, μάλλον θεωρούν το ενδεχόμενο ως κάτι μακρινό, που δεν θα συμβεί σε αυτούς.

Υποθέτω πως ούτε στοιχεία για τον αριθμό αμβλώσεων στη χώρα μας, υπάρχουν.

Δεν καταγράφονται στην Κύπρο ούτε στατιστικά δεδομένα που να αφορούν στον αριθμό των αμβλώσεων ή τον αριθμό των επιθυμητών και ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών. Παρόλο που τα δεδομένα αυτά είναι απαραίτητα ώστε να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε αποτελεσματικές πολιτικές για τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία. Γνωρίζουμε όμως ότι η μείωση στον αριθμό αμβλώσεων επέρχεται με επαρκή πληροφόρηση και ενημέρωση αλλά και αύξηση της διαθεσιμότητας και προσβασιμότητας σε αντισυλληπτικές μεθόδους. Τομείς όπου υπάρχουν τεράστια κενά στην Κύπρο.

Σε διενέργεια παρόμοιων ερευνών θα έπρεπε υποθέτω να προβαίνει το Υπουργείο Υγείας. Σας έδωσε κάποια δικαιολογία για αυτήν την απραξία;

Όντως, υπεύθυνος φορέας για τη συλλογή δεδομένων-δεικτών σεξουαλικής υγείας είναι το Υπουργείο Υγείας. Ο Σύνδεσμος διατηρεί μια αρκετά καλή συνεργασία με αυτό, εκ μέρους του οποίου έχουν γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια, όπως είναι η θέσπιση της Στρατηγικής για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Υγεία (2017-2025) αλλά και η Εθνική Στρατηγική για τη Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία των Νέων (2018-2025). Παρότι η συστηματική καταγραφή στατιστικών δεδομένων συμπεριλαμβάνεται ως μέτρο και στις δυο αυτές στρατηγικές, δεν παρατηρήθηκε μέχρι τώρα κάποια πρόοδος προς αυτήν την κατεύθυνση. Γενικότερα, ως κράτος έχουμε στη διάθεσή μας αρκετά προοδευτικές πολιτικές, όμως υστερούμε στην αποτελεσματική εφαρμογή τους και στη διάθεση της απαραίτητης χρηματοδότησης για υλοποίηση τους.

Τελικά σε ποια ηλικία πρέπει να μιλάμε στα παιδιά μας για το σεξ και τα μέτρα προφύλαξης;

Τα προγράμματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης έχουν προληπτικό ρόλο. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για το περιεχόμενο της ανά ηλικιακή ομάδα. Για παράδειγμα, στις ηλικίες 12-15 ετών αναμένεται οι έφηβοι να μαθαίνουν για την πρόσβαση σε μεθόδους αντισύλληψης και την αποτελεσματικότητα κάθε μίας από αυτές, πλεονεκτήματα/μειονεκτήματα, καθώς και για την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Στην Κύπρο, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση εντάσσεται στο Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας, το οποίο βασίζεται στις πιο πάνω κατευθυντήριες γραμμές. Σε χώρες που έχουν εφαρμοστεί μακροχρόνια προγράμματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα χρήσης αντισύλληψης κατά την πρώτη σεξουαλική επαφή, μείωση των περιστατικών σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων στις ηλικίες 15-24 ετών, μείωση των ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων και των αμβλώσεων, όπως και μείωση των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης.

Τι γίνεται με τα μικρότερα παιδιά;

Μέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τόσο τα παιδιά όσο και οι έφηβοι συλλέγουν γνώσεις και δεξιότητες ζωής απαραίτητες για τη σωματική, συναισθηματική και σεξουαλική τους υγεία, πολύ πριν η εκπαίδευση αυτή αφορά στη σεξουαλική πράξη. Για παράδειγμα, η κατανόηση της έννοιας της συναίνεσης, «κτίζεται» από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Τα παιδιά μαθαίνουν για τα ιδιωτικά μέρη του σώματος, καθώς για το επιθυμητό και μη επιθυμητό άγγιγμα. Αναγνωρίζουν ότι το σώμα τους, τους ανήκει και ότι έχουν δικαίωμα να πουν όχι.

Θα έπρεπε να δίνουμε εμείς, οι ίδιοι οι γονείς τα πρώτα προφυλακτικά στα παιδιά μας;

Θα απαντήσω με τα λόγια ενός νέου που συμμετείχε σε μια ομάδα συζήτησης και ο οποίος μας είπε: «Από προσωπική εμπειρία όταν καταπατάται το δικαίωμα στην ενημέρωση, όταν εν μου λέει κάποιος κάποια πράματα για χρόνια, γιατί εν ταμπού, ειδικά σε μια ηλικία που το μυαλό μου πλάθεται ακόμα, τότε πως εννά μπορέσω εγώ να σκεφτώ ότι πρέπει να κάμνω κάποια βασικά πράματα για τη δική μου υγεία;». Η πληροφόρηση για τη σεξουαλικότητα και η διαθεσιμότητα προφυλακτικών ΔΕΝ ενθαρρύνουν τους νέους να γίνουν σεξουαλικώς δραστήριοι ή πιο δραστήριοι. Απλώς, αυξάνει τις πιθανότητες να υιοθετήσουν υγιείς σεξουαλικές συμπεριφορές. Οι γονείς έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Για πολλούς ενήλικες η συζήτηση για το θέμα αυτό μπορεί να μην είναι εύκολη, εντούτοις μια ανοικτή επικοινωνία με τα παιδιά μας, είναι ο καλύτερος τρόπος για να βεβαιωθούμε ότι γνωρίζουν πως μπορούν να αποταθούν κοντά μας για πληροφορίες ή στήριξη, εάν το χρειαστούν.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ ΕΔΩ : Ο Γιώργος Κάρκας μιλά για το ηλεκτρονικό έγκλημα στην Κύπρο

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ ΕΔΩ

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ ΕΔΩ : Στέφανος Σεβέρης - Ο σκύλος πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως ένα μωρό