Συνέντευξη στην Νίκολα Καρατζιά 

Ανέκαθεν γνωρίζαμε για την ύπαρξη των ψεύτικων λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -καθώς και τους κινδύνους που ενέχει η δραστηριότητα σε πλατφόρμες όπως τα Facebook και Instagram- ποτέ, όμως, δεν ανησυχήσαμε τόσο όσο να δώσουμε την απαιτούμενη βαρύτητα στο ζήτημα του ηλεκτρονικού εγκλήματος. Όμως, οι πρόσφατες αποκαλύψεις με την υπόθεση «Ορέστης» φαίνεται να χτύπησαν σε όλους μας καμπανάκι.

Ο κ. Γιώργος Κάρκας, Βοηθός Υπεύθυνος του Γραφείου Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, μας κατατοπίζει σχετικά με το θέμα και τα ψεύτικα προφίλ που μας «περικυκλώνουν».

Τι ακριβώς είναι το ηλεκτρονικό έγκλημα;

Δεν υπάρχει ένας ενιαίος ορισμός για το ηλεκτρονικό έγκλημα. Για να κατανοήσουμε όμως τον όρο αυτό, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι χωρίζεται σε τρεις βασικές κατηγορίες, ξεκινώντας από εκείνο που σχετίζεται με το περιεχόμενο (content related crime) και την παιδική σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση μέσω του διαδικτύου. Έπειτα υπάρχουν οι επιθέσεις σε συστήματα πληροφορικής (attacks on information systems) και σχετίζονται με αδικήματα αποκλειστικά εναντίον αυτών των συστημάτων. Η τρίτη κατηγορία αφορά στις απάτες μέσω διαδικτύου (Internet facilitated crime fraud). Με λίγα λόγια η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει αδικήματα του κοινού ποινικού κώδικα όπως (κλοπή, απόσπαση χρημάτων με ψευδείς παραστάσεις) τα οποία διευκολύνονται με την χρήση των υπολογιστών και του διαδικτύου.

Ποια βήματα πρέπει να ακολουθήσουμε εάν αντιληφθούμε ότι έχουμε πέσει θύματα κάποιας από αυτές τις κατηγορίες εγκλήματος;

Τα αδικήματα αυτά θα πρέπει να καταγγέλλονται αμέσως στην Αστυνομία. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω της εφαρμογής της Αστυνομίας για έξυπνα κινητά ή ακόμη και μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας καταγγελιών αδικημάτων που βρίσκεται στο διαδίκτυο και η οποία είναι προσβάσιμη από την ιστοσελίδα μας, https://cybercrime.police.gov.cy. Τέλος, καταγγελίες μπορούν να γίνουν και στο τηλεφωνικό κέντρο του Γραφείου Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο τηλέφωνο 22808200.

«Στην κατηγορία αδικημάτων περιεχομένου παιδικής πορνογραφίας, είναι πιο ευάλωτα τα παιδιά ηλικιών 10-14 ετών ανεξάρτητως φύλου. Στα θέματα απάτης είναι πιο ευάλωτα τα άτομα πάνω των 50 ετών λόγω της μειωμένης επίγνωσης των κινδύνων».

Πόσο συχνά θυματοποιούνται οι Κύπριοι και ποιας μορφής ηλεκτρονικών εγκλημάτων συναντάμε συχνότερα στη χώρα μας;

Στον πιο κάτω πίνακα καταγράφεται η στατιστική εικόνα του ηλεκτρονικού εγκλήματος στην Κύπρο.

Κατά το έτος 2015, καταγράφηκαν 154 περιστατικά παιδικής πορνογραφίας, το 2016 μειώθηκαν στα 126, το 2017 έγιναν 130 και το 2018 ανήλθαν στα 133. Να διευκρινήσουμε ότι η παιδική πορνογραφία αφορά σε υποθέσεις κατοχής και διάδοσης παιδικού πορνογραφικού υλικού μέσω διαδικτύου καθώς επίσης και υποθέσεις πρόσκλησης παιδιού σε παιδική πορνογραφία.

Τα κρούσματα πλαστογραφίας, δηλαδή των μη αυθεντικών δεδομένων που παρουσιάζονται ως αυθεντικά, με σκοπό την καταδολίευση, ήταν 28 κατά το 2015, ενώ το 2016 έφτασαν τα 43, το 2017 μειώθηκαν στα 24 και το 2018 έφτασαν τα 45.

Τέλος, τα περιστατικά παράνομης επέμβασης που αφορούν σε hacking, ήταν 33 κατά το 2015, 65 το έτος 2016, 58 το 2017 και 30 κατά το έτος 2018.

Υπάρχουν κριτήρια που κάνουν κάποιες ομάδες ατόμων πιο ευάλωτες στο διαδικτυακό έγκλημα;

Το διαδίκτυο είναι μια προέκταση της πραγματικότητα και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Με αυτό εννοούμε ότι ο κάθε ένας μας επηρεάζεται με τον ίδιο τρόπο όπως θα επηρεαζόταν και σε φυσικό επίπεδο αλληλοεπίδρασης. Παρά το γεγονός αυτό, μέσα από την εμπειρία μας στα θέματα ηλεκτρονικού εγκλήματος, φαίνεται ότι στην κατηγορία αδικημάτων περιεχομένου παιδικής πορνογραφίας, είναι πιο ευάλωτα τα παιδιά ηλικιών 10-14 ετών ανεξάρτητως φύλου. Στα θέματα απάτης είναι πιο ευάλωτα τα άτομα πάνω των 50 ετών λόγω της μειωμένης επίγνωσης των κινδύνων.

Στο παρελθόν ακούσαμε για αυτοκτονίες νεαρών λόγω της «μπλε φάλαινας», ενώ πρόσφατα διαβάσαμε για οδηγίες αυτοκτονίας, που «ξεπετάγονται» την ώρα που το παιδί παρακολουθεί κινούμενα σχέδια.

Στην Κύπρο δεν είχαμε τέτοιας σοβαρής μορφής περιστατικά ή καλύτερα, δεν έφτασαν κοντά μας καταγγελίες τέτοιων περιστατικών. Η βασική αρχή για την αντιμετώπιση περιστατικών και φαινομένων τα οποία εμφανίζονται μέσω διαδικτύου και αφορούν κυρίως σε παιδιά, είναι να εμπεδώσουμε το γεγονός ότι τα μέσα μαζικής δικτύωσης και επικοινωνίας, είναι όπως είπαμε και προηγουμένως -αλλά το επαναλαμβάνω για να το αφομοιώσουμε-, μια προέκταση της πραγματικότητας και κοινωνίας μας. Ακριβώς γι' αυτό και ως γονείς, πρέπει να διατηρούμε πάντοτε επαφή με τα παιδιά μας και να επικοινωνούμε ουσιαστικά με αυτά.

Πως μπορείς να αντιληφθείς ότι ένα προφίλ στο facebook είναι ψεύτικο; Δώστε μας τις κατευθυντήριες που συνηγορούν υπέρ κάτι τέτοιου.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα ψεύτικα προφίλ στο Facebook παραβιάζουν αυτομάτως τους όρους χρήσης της συγκεκριμένης πλατφόρμας, η οποία και δεν επιτρέπει τη δημιουργία ψεύτικου προφίλ. Όταν λοιπόν καταγγελθούν από άλλους χρήστες της κοινότητας, αυτά διαγράφονται από το διαχειριστή. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις οι οποίες μπορούν να μας αποκαλύψουν ότι κάποιο προφίλ είναι ψεύτικο.

Πάντα αρχίζουν με απλά μηνύματα όπως «γεια» «hi», «θέλεις να μιλήσουμε», «θέλεις να γίνουμε φίλοι», «θέλεις να σου στείλω φωτογραφία μου»;

Μερικά παραδείγματα είναι:

• Πρόσφατη ημερομηνία δημιουργίας λογαριασμού με πολλούς φίλους • Φίλοι με συγκεκριμένο φύλο μόνο • Δεν υπάρχουν tags στις φωτογραφίες με άλλα πρόσωπα • Η φωτογραφία του προφίλ δεν είναι πραγματική και ανήκει σε άλλο πρόσωπο • Δεν υπάρχουν φωτογραφίες προσώπων στο προφίλ αλλά μόνο αντικειμένων και ζώων • Ψεύτικες δημοσιεύσεις για περιστατικά. • Δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία που να μπορεί κάποιος εύλογα να αντιληφθεί ποιος είναι πίσω από το προφίλ

Κάποιες φορές αποδεχόμαστε αιτήματα από κάποιους που φαίνονται «οικογενειάρχες», αφού έχουν αναρτημένες φωτογραφίες με τη σύζυγο και τα παιδιά τους. Αυτή είναι όντως ασφαλιστική δικλείδα ή παγίδα;

Η γενική αρχή είναι ότι ποτέ δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιος είναι πίσω από ένα προφίλ και δεν πρέπει να αποδεχόμαστε αιτήματα φιλίας από πρόσωπα τα οποία δεν γνωρίζουμε και σε φυσικό επίπεδο. Σε περίπτωση που επιθυμούμε να κάνουμε κάτι τέτοιο, πρέπει να είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε το πραγματικό πρόσωπο πίσω από ένα προφίλ.

«Θα τοιχοκολλούσα ποτέ την φωτογραφία του παιδιού μου έξω από το σπίτι μου; Εάν θα το έκανα και εάν αυτό είναι ορθό, τότε ορθό είναι και να χρησιμοποιώ την φωτογραφία του παιδιού μου στο προφίλ μου».

Άτομα «ένστολα» που ποζάρουν με όπλα είναι επίφοβα και γιατί; Είναι δείγμα επίδειξης δυνάμεως κάτι τέτοιο, που ενδεχομένως να κρύβει βίαιη συμπεριφορά;

Δεν θα μπορούσα να το γενικεύσω και να πω ότι κάτι τέτοιο ισχύει ή όχι. Θα πω μόνο ότι πρέπει πάντοτε να έχουμε τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε το πραγματικό πρόσωπο πίσω από ένα προφίλ πριν το προσθέσουμε στους φίλους μας ή ξεκινήσουμε επικοινωνία μαζί του. Εάν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι πρόκειται για ένα ψεύτικο προφίλ ή παραβιάζει τους όρους χρήσης της κοινότητας, οφείλουμε να το καταγγέλλουμε άμεσα ώστε να διαγράφεται.

Συχνά δεχόμαστε αιτήματα φιλίας τα οποία αποδεχόμαστε επειδή έχουμε κοινούς φίλους στο facebook. Αυτό αποτελεί ορθό κριτήριο;

Σε καμιά περίπτωση κάτι τέτοιο δεν αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα και δεν πρέπει να εφαρμόζεται, αφού αυτό ακριβώς αποτελεί και μια μέθοδος phishing. Το phishing είναι μια προσπάθεια εξαπάτησης των χρηστών του διαδικτύου, κατά την οποία ο «θύτης» υποδύεται μία αξιόπιστη οντότητα, καταχρώμενος την ελλιπή προστασία που παρέχουν τα ηλεκτρονικά εργαλεία, με σκοπό την αθέμιτη απόκτηση προσωπικών δεδομένων, όπως είναι τα «ευαίσθητα» ιδιωτικά στοιχεία.

Συνήθως τι είδους μηνύματα στέλνουν σε αρχικό στάδιο, επικίνδυνα άτομα;

Πάντα αρχίζουν με απλά μηνύματα όπως «γεια» «hi», «θέλεις να μιλήσουμε», «θέλεις να γίνουμε φίλοι», «θέλεις να σου στείλω φωτογραφία μου»;

Υπάρχουν ερωτήσεις συγκεκριμένες που πρέπει να θέσουμε σε κάποιον τον οποίον γνωρίζουμε μέσω διαδικτύου ή που υποψιαζόμαστε;

Σε περίπτωση που υποψιαζόμαστε ότι η συμπεριφορά κάποιου ή το προφίλ του παραβιάζει τους όρους χρήσης, μπορούμε να τον κάνουμε «Report» για έλεγχο από τον διαχειριστή. Καλύτερα να μην μπαίνουμε σε καμία απολύτως συζήτηση μαζί του.

Συχνά είμαστε φίλοι με κάποιον στο facebook και μας έρχεται δεύτερο αίτημα φιλίας από το ίδιο άτομο αλλά διαφορετικό προφίλ. Τι σημαίνει αυτό;

Είτε παραβιάζει τους όρους χρήσης της κοινότητα και μπορεί να καταγγελθεί για έλεγχο και διαγραφή είτε λόγω των πολλών φίλων ο κάτοχος του προφίλ δημιούργησε νέο προφίλ.

Τα ψεύτικα προφίλ απλώς διαγράφονται ή οι υποθέσεις αυτές φτάνουν στο δικαστήριο;

Κάθε υπόθεση τυγχάνει χειρισμού βάση των δικών της στοιχείων, γεγονότων και δεδομένων. Σε περίπτωση που υπάρχει μαρτυρία για την ποινική δίωξη κάποιου προσώπου, αυτό διώκεται ποινικά.

Θα τοιχοκολλούσα ποτέ την φωτογραφία του παιδιού μου έξω από το σπίτι μου; Εάν θα το έκανα και εάν αυτό είναι ορθό, τότε ορθό είναι και να χρησιμοποιώ την φωτογραφία του παιδιού μου στο προφίλ μου.

Πως μπορούμε να ελέγξουμε τη δραστηριότητα του παιδιού μας στο διαδίκτυο; Όταν αναφερόμαστε σε χρήση προηγμένου λογισμικού, τι ακριβώς εννοούμε και πως το αποκτούμε;

Ανάμεσα σε άλλα, υπάρχουν πολλά προγράμματα με πολλαπλές δυνατότητες περιορισμού πρόσβασης, ενημέρωση για πρόσβαση, περιορισμού χρόνου υπολογιστή, περιορισμού χρόνου διαδικτύου, περιορισμού εφαρμογών. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να αποκτηθούν από καταστήματα ηλεκτρονικών ειδών ή μέσω διαδικτύου. Φυσικά ο καλύτερος έλεγχος που μπορεί να γίνει, είναι ο φυσικός έλεγχος του κάθε γονιού, ώστε να γνωρίζει με ποιους συνομιλεί το παιδί του.

Ορισμένοι έχουν τη φωτογραφία του παιδιού τους ως εικόνα του προφίλ τους. Πόσο συνετό είναι αυτό; Μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης παιδεραστών;

Θα απαντήσω με ερώτηση. Θα τοιχοκολλούσα ποτέ την φωτογραφία του παιδιού μου έξω από το σπίτι μου; Εάν θα το έκανα και εάν αυτό είναι ορθό, τότε ορθό είναι και να χρησιμοποιώ την φωτογραφία του παιδιού μου στο προφίλ μου.

Μετά και από τις αποκαλύψεις του ψεύτικου προφίλ του «Ορέστη» και τη διαδικτυακή του δράση, το γραφείο καταπολέμησης ηλεκτρονικού εγκλήματος, έχει κινητοποιηθεί ακόμη περισσότερο ή έχει λάβει περαιτέρω μέτρα προφύλαξης του κοινού;

Το μόνο που μπορούμε να αναφέρουμε, είναι ότι αυξήθηκαν οι καταγγελίες το τελευταίο χρονικό διάστημα. Όσο δε αφορά στον τομέα της πρόληψης, αυτός βασίζεται σε συγκεκριμένο πλάνο το οποίο πηγάζει από την εθνική στρατηγική της Κυπριακής Δημοκρατίας σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Περισσότερα όμως δεν είμαι σε θέση ή έχω εξουσιοδότηση να πω.