Το Πρόγραμμα «Horizon 2020» είναι το μεγαλύτερο πρόγραμμα της ΕΕ για τη χρηματοδότηση δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας με συνολικό προϋπολογισμό €80 δις για την περίοδο 2014 - 2020. Σε μια κουβέντα μας με τον Δρ. Peter Fisch, Ευρωπαίο αναλυτή στον τομέα της Έρευνας, μιλήσαμε για το Horizon 2020 και τις προκλήσεις για την καινοτομία και την έρευνα με ευρωπαϊκό πρόσημο. Ο Peter Fisch, βρέθηκε στην Κύπρο με αφορμή την εκδήλωση «HORIZON 2020 Cyprus National Event: Work Programmes 2018 -2020 and Towards FP9» την οποία διοργάνωσε το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας (ΙΠΕ).

**Ποιά ήταν η δική σας ανάμειξη στο πρόγραμμα Horizon 2020 και - δανειζόμενοι τον τίτλο της ομιλίας σας - θα μπορούσατε να μας μιλήσετε λίγο για τα ‘μαθήματα’ που πήρατε από αυτό; **

To Horizon 2020 έχει τις απαρχές του στο 2014, μια χρονιά που και για την δική μου επαγγελματική πορεία υπήρξε σημαντική. Ως εργαζόμενος της Κομισιόν, είχα ενεργό ρόλο στην προετοιμασία του προγράμματος και βεβαίως ακόμα και τώρα που είμαι εκτός, παραμένω ακόμα ενεργός παρατηρητής του Horizon 2020.

Αν έπρεπε να μιλήσω επιγραμματικά για όσα μου έμαθε το Horizon 2020, θα ξεχώριζα τον εξαιρετικό τρόπο με τον οποίο έλυσε πολλά προβλήματα αλλά φυσικά παλεύει ακόμα με κάποια που προέκυψαν στην πορεία. Δεν υπάρχουν πια πολλά παράπονα για την γραφειοκρατεία οπότε μπορούμε να μιλήσουμε για ένα success story σε σχέση με την απλοποίηση του προγράμματος. Το κάλεσμα για υποβολές προτάσεων έχει προσελκύσει συμμετέχοντες από πολλά industries - από κορυφαία πανεπιστήμια μέχρι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Την ίδια στιγμή όμως, ο βαθμός επιτυχίας των προτάσεων έχει πέσει κατα πολύ ελλοχεύοντας τον κίνδυνο μείωσης του ενδιαφέροντος όσων εμπλέκονται στην έρευνα και την καινοτομία. Επίσης, η ενσωμάτωση της ‘καινοτομίας’ στο ερευνητικό πεδίο του προγράμματος, φαίνεται να έχει δημιουργήσει και συγκρούσεις και αποδεικνύεται πολύ δυσκολότερο απ’ότι περιμέναμε. **Το Horizon 2020 είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΕ. Πώς συγκρίνεται με παρόμοια προγράμματα μεγάλων υπερδυνάμεων όπως είναι η Κίνα και οι ΗΠΑ;**

Για την ακρίβεια είναι το μεγαλύτερο πολυεθνικό ερευνητικό πρόγραμμα ανα το παγκόσμιο. Η χρηματοδότηση αφορά κυρίως σε projects συνεργασίας που στοχεύουν στη διεύρυνση γνώσης μέσα από ένα δίκτυο που ξεπερνάει γεωγραφικούς ή άλλους περιορισμούς σε σχέση με το αντικείμενο του πεδίου της έρευνας. Αυτό έχει σήμερα και πραγματικά ουσιώδη σημασία. Σε σχέση με την Κίνα ή την Αμερική, η Ευρώπη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον αριθμό των ερευνητών ή τους πόρους των κορυφαίων πανεπιστημίων. Παρόλα αυτά, με προγράμματα όπως το Horizon, η Ευρώπη χαράζει δρόμους σε ότι αφορά τα knowledge networks κι αυτό θα φανεί ένα χρήσιμο και δυνατό εργαλείο μέσα στα επόμενα χρόνια. **Κατα τη γνώμη σας, βρίσκεται το Horizon 2020 στο σωστό δρόμο σε ότι αφορά την προώθηση της καινοτομίας;**

Παρόλο που θεωρώ σημαντική την βαρύτητα που δίνεται στο θέμα της καινοτομίας στην διαμόρφωση ευρωπαϊκής πολιτικής, δεν είμαι βέβαιος ότι έχουν γίνει αρκετά βήματα που να προωθούν αυτή την προτεραιότητα. Αν και είναι απόλυτα αληθές ότι η έρευνα είναι από τους σημαντικότερους πυλώνες της καινοτομίας, ισχύει επίσης ότι υπάρχουν και άλλοι κοινωνικοί και οικονομικού παράγοντες που είτε την ενθαρρύνουν είτε την υποσκάπτουν. Αυτός ο συνδυασμός έρευνας και καινοτομίας κάτω από την ίδια στέγη, διατρέχει τον κίνδυνο της υπερβολικής επικέντρωσης πάνω στην αλληλεπιδρόμενη σχέση τους, παραγκωνίζοντας έτσι και άλλους εξωγενείς παράγοντες και πτυχές που έχουν να κάνουν με την καινοτομία. Επίσης, ο ρόλος των κρατικών επιχορηγήσεων σε θέματα καινοτομίας, είναι κάτι που δεν έχει απαντηθεί. Μπορούν άραγε αυτού του είδους οι επιχορηγήσεις να στηρίζουν πραγματικά ρηξικέλευθες μορφές καινοτομίας;

Yπάρχει πάντως ένα αρκετά μεγάλο χάσμα στον κόσμο της έρευνας αν συγκρίνει κανείς την κεντρική με την ανατολική Ευρώπη. Τί μπορεί να γίνει για να γεφυρωθεί αυτό;

Παρα τις ελπίδες μας, η τελευταία δεκαετία δεν έχει φέρει σημάδια μείωσης του χάσματος που χωρίζει τα κράτη μέλη της κεντρικής Ευρώπης με αυτά της ανατολικής ούτε και μέσω του Horizon 2020. Για την ακρίβεια οι περισσότερες - αν όχι όλες - από αυτές τις χώρες δεν είναι ακόμα επαρκώς ανταγωνιστικές σε ότι αφορά την διαδικασία επιλογής με βάση την αριστεία. Και βέβαια είναι περιττό να αναφέρουμε και το ανησυχητικό φαινόμενο του brain drain από την Ανατολή προς την Δύση. Για να αντιμετωπιστεί αυτό, τα κράτη μέλη οφείλουν να επενδύσουν περισσότερο στη γνώση και στην εξύψωση των μισθών για τους ερευνητές με τρόπο που να πλησιάζει το παγκόσμιο επίπεδο αμοιβής τους.

Ας σκεφτούμε όμως και λίγο έξω από το κουτί. Για παράδειγμα, είναι σοφό το να αφήνεται το ζήτημα των υλικών υποδομών στην ευχέρεια των τοπικών επιχορηγήσεων και μόνο; Ή, μήπως θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα ώστε να προβάλλονται με περισσότερη επιτυχία νέοι Ευρωπαϊοι ερευνητές στα διεθνή συνέδρια; Επίσης, πώς κρίνεται η ‘αριστεία’ πλέον; Eίναι όντως βασισμένη στα κριτήρια και τα δεδομένα της εποχής μας ή αναπόφευκτα επηρεάζεται από το ιστορικό prestige μεγάλων ιδρυμάτων - για παράδειγμα, συναγωνίζεται επι ίσοις όροις ένας ερευνητής στην Κρακοβία με κάποιον συνάδελφο του στη Ζυρίχη; **Συνεπώς ποιά θεωρείτε πως είναι η σημαντικότερη προτεραιότητα;**

Δεν απαντιέται εύκολα αυτό. Ωστόσο κατα την άποψη μου, πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη ισορροπία στην συνολική μας προσέγγιση. Θα μου επιτρέψετε και πάλι να σας φέρω μερικά παραδείγματα. Χρειαζόμαστε ισορροπία μεταξύ των κλασσικών ερευνητικών χορηγήσεων και αυτών που ανοίγουν δρόμους για να στηρίξουν την καινοτομία. Με την ίδια λογικη, πρέπει να υπάρξει και ισορροπία μεταξύ της στήριξης projects και ατόμων που βρίσκονται ηδη στην κορυφή…αλλά και όλων εκείνων που αγωνίζονται να φτάσουν εκεί.