Στο τρίτο δεκαήμερο του Αυγούστου, η Ελλάδα αποχαιρέτησε τυπικά τουλάχιστον τα μνημόνια, αφήνοντας πίσω της μια περίοδο συνεχούς αστάθειας, σε κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Τα τελευταία 8 χρόνια η χώρα δανείστηκε συνολικά γύρω στα €290 δις, με τρία διαδοχικά προγράμματα, το 2010, το 2012 και το 2015, και αντίκτυπο ιδιαίτερα επώδυνο για την κοινωνία, στην προσπάθεια της χώρας να πετύχει δημοσιονομική σταθερότητα.

Κατά τη διάρκεια της κρίσης, το τραπεζικό σύστημα αποδυναμώθηκε σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο από την μείωση καταθέσεων, η οποία ξεπέρασε τα €100 δις, αλλά ιδιαίτερα από την ραγδαία αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ). Η συρρίκνωση στο ΑΕΠ της χώρας ανήλθε στο 25%, η ανεργία έφτασε μέχρι και το 28% ενώ το χρέος έφτασε στο 181% από 106% το 2008 ως ποσοστό του ΑΕΠ, ξεπερνώντας τα €322 δις. Παράλληλα, την τελευταία 8ετία, υπήρξε ένα τεράστιο κύμα μετανάστευσης νέων επιστημόνων και επαγγελματιών που ξεπέρασε τις 500.000. Σ’ αυτό συντέλεσε η οριζόντια μείωση μισθών, η οποία, αν ληφθεί υπόψη το κόστος ζωής, υποχώρησε κατά 19.1% την περίοδο 2010-2017.

Ωστόσο, ο κίνδυνος ενός Grexit απομακρύνθηκε, ενώ οι αποπληρωμές τόκων μειώθηκαν, επιμηκύνοντας παράλληλα τον χρόνο ωρίμανσης των ελληνικών ομολόγων, με στόχο τη σταδιακή υποχώρηση του χρέους στο 100% ως ποσοστό του ΑΕΠ, μέχρι το 2060. Αξίζει να τονιστεί ότι κατά την τελευταία 8ετία εφαρμόστηκαν δημοσιονομικά μέτρα που άγγιξαν τα €80 δις, ενώ η Αθήνα κατάφερε και πέτυχε δημοσιονομικό πλεόνασμα άνω των €36 δις.

Τι ακριβώς σημαίνει όμως για την Ελλάδα το τέλος των μνημονίων; Από την μια πλευρά, έκλεισε ένας κύκλος αμφισβήτησης και αβεβαιότητας. Από την άλλη, o δρόμος προς την ανάπτυξη κάθε άλλο παρά εύκολος θα είναι, καθώς τα επόμενα χρόνια η χώρα αναμένεται να μπει σε ένα ειδικό καθεστώς εποπτικής παρακολούθησης. Παρά την ολοκλήρωση των μνημονίων, η χώρα έχει αναλάβει συγκεκριμένες δεσμεύσεις έναντι των δανειστών, όπως την τήρηση πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% του ΑΕΠ έως το 2022, και στη συνέχεια 2% του ΑΕΠ για την περίοδο 2023-2060. Επίσης, για να διασφαλιστεί η σταθερή μείωση του χρέους, θα πρέπει η ετήσια εξυπηρέτηση του να είναι κάτω του 15% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα, και κάτω του 20% του ΑΕΠ μακροπρόθεσμα. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο, και ειδικότερα για την τετραετία 2019-2022, το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Στρατηγικής προβλέπει πρόσθετα μέτρα συνολικού ύψους €5,11 δις.

Το γεγονός ότι η χώρα αποχωρεί από τον μνημονιακό της κύκλο αποτελεί ένα θετικό μήνυμα. Η ολοκλήρωση, όμως, των μετα-μνημονιακών δεσμεύσεων, το αμέσως επόμενο διάστημα θα πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα.

Οι πιο σημαντικές μετα-μνημονιακές δεσμεύσεις συνοψίζονται παρακάτω:

•Περαιτέρω μείωση των συντάξεων το 2019, με σκοπό την εξοικονόμηση 1% του ΑΕΠ και ταυτόχρονη μείωση του αφορολόγητου από το 2020.

•Συνέχιση των ιδιωτικοποιήσεων με στόχο κυρίως την πώληση επιπλέον ποσοστού (17%) της Δημόσιας Εταιρείας Ηλεκτρισμού, καθώς και διαφόρων περιφερειακών λιμανιών· ενώ στα σχέδια περιλαμβάνονται: η ολοκλήρωση της αποκρατικοποίησης του διεθνούς αερολιμένα Ελευθέριος Βενιζέλος και της Διαχειριστικής Εταιρείας του Φυσικού Αερίου.

•Πλήρης γεωγραφική κάλυψη των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών και αναβάθμιση του ηλεκτρονικού συστήματος είσπραξης φόρων.

•Μείωση των ΜΕΔ στα €60 δις από €94 δις που είναι σήμερα.

•Διαθρωτικές μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις τιμές που σχετίζονται με την αύξηση του φόρου ακίνητης περιουσίας έως τα μέσα του 2020, και εναρμόνιση/προσαρμογή των αντικειμενικών αξιών στις αγοραίες.

•Ενεργοποίηση ενός νέου μηχανισμού ηλεκτρονικής είσπραξης οφειλών και στελέχωση της φορολογικής υπηρεσίας με πάνω από 13 χιλιάδες μόνιμα στελέχη.

•Σταδιακή χαλάρωση των capital controls.

•Ολοκλήρωση του κτηματολογίου μέχρι το 2020-2021.

Η έξοδος της χώρας στις αγορές, προς αναζήτηση χρηματοδότησης, ακόμα παραμένει «ακριβή». Η εμπιστοσύνη των αγορών είναι το επόμενο στοίχημα.

Η χώρα βρίσκεται σε καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας, με σκοπό την υλοποίηση των δεσμεύσεων των ελληνικών αρχών και τον έγκαιρο εντοπισμό ενδεχόμενων αποκλίσεων. Ουσιαστικά, η ενισχυμένη εποπτεία αποτελεί τον μηχανισμό της μεταμνημονιακής παρακολούθησης που εφαρμόζεται στην Ελλάδα από τον Οκτώβριο του 2018, και περιλαμβάνει 4 ελέγχους τον χρόνο, μέχρι και το 2022. Ως τότε θα ισχύουν τα προαναφερθέντα μέτρα για το χρέος.

Το καινούργιο πλαίσιο εποπτείας προβλέπει την έκδοση τριμηνιαίων αναφορών αξιολόγησης προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με τη συνδρομή και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Θετική έκθεση του ελέγχου από τις εποπτικές αρχές θα συνεπάγεται για την Ελλάδα την επιστροφή του δημοσιονομικού ισοδύναμου των εσόδων των εθνικών κεντρικών τραπεζών από την κατοχή ελληνικών ομολόγων. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς θα βρεθούν επιπρόσθετα κεφάλαια χρηματοδότησης για την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι έχει εξέλθει από το μνημόνιο. Με τη λήξη της ενισχυμένης εποπτείας, θα ξεκινήσει η κανονική εποπτεία η οποία θα εφαρμόζεται σε εξαμηνιαία βάση και θα ισχύσει μέχρι και την εξόφληση του 75% της χρηματοδοτικής συμμετοχής.

Από τα παραπάνω, προκύπτει ότι υπάρχει ακόμα ‘δρόμος’ για τη δημοσιονομική ανεξαρτησία της Ελλάδας, ώστε να καταφέρει να βασίζεται στις δικές της δυνάμεις και να επαναφέρει την κανονικότητα στην οικονομία της. Οι θυσίες της ελληνικής κοινωνίας την τελευταία 8ετία πρέπει να αξιοποιηθούν προς όφελος της, ώστε να ενισχυθεί η ανάκαμψη της χώρας σε όλα τα επίπεδα. Επομένως, ζωτικής σημασίας αποτελεί η συνέχιση των δημοσιονομικών μεταρρυθμίσεων και κυρίως η διασφάλιση ενός σταθερού κλίματος που θα επιφέρει την ανάπτυξη και τη βελτίωση της «πραγματικής» οικονομίας των Ελλήνων πολιτών.

*Τι ακριβώς σημαίνει όμως για την Ελλάδα το τέλος των μνημονίων;