Το Διεθνές Δίκτυο για τη Χρηματοπιστωτική Εκπαίδευση (International Network on Financial Education - INFE) του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) (OECD/INFE) όρισε επίσημα τον χρηματο-οικονομικό αλφαβητισμό (financial literacy) ως «το συνδυασμό ετοιμότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς, στοιχεία απαραίτητα για την σωστή λήψη χρηματο-οικονομικών αποφάσεων, με τελικό στόχο την επίτευξη ατομικής χρηματο-οικονομικής ευημερίας». Ο χρηματο-οικονομικός αλφαβητισμός και η συναφής εκπαίδευση (financial education) κατέχουν πρωταρχικές θέσεις στην παγκόσμια ατζέντα στρατηγικών, όπως αναφέρεται στις Αρχές Εθνικών Στρατηγικών για τη Χρηματο-πιστωτική Εκπαίδευση, που αναπτύχθηκαν από τον φορέα OECD/INFE και εγκρίθηκαν από τους ηγέτες των G20 το 2012.

Η καταγραφή του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού ήταν μία από τις τρεις πρώτες προτεραιότητες του εν λόγω φορέα. Η καταγραφή ξεκίνησε το 2009 με σκοπό να αναπτυχθεί μία κοινή μεθοδολογία που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως βάση μέτρησης του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ των ενηλίκων, παρουσιάζοντας διάφορες προσαρμογές με το πέρασμα του χρόνου.

Το 2017, σε μια έκθεση του Ο.Ο.Σ.Α. με τίτλο «G20/OECD INFE Report on Adult Financial Literacy in G20 Countries» συγκρίνονται οι χρηματο-οικονομικές γνώσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές σε ένα δείγμα 101,596 ενηλίκων της ηλικιακής ομάδας 18 - 79 στις χώρες G20. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ένας μεγάλος αριθμός ενηλίκων δεν κατέχει τις βασικές χρηματο-οικονομικές γνώσεις.

Η παγκοσμιοποίηση αλλά και η τεχνολογική πρόοδος, η οποία έχει καταβάλει την χρηματο-οικονομική βιομηχανία, επιτρέπουν πλέον εύκολη πρόσβαση σε ένα μεγάλο όγκο πληροφόρησης, σε ένα ευρύ φάσμα καταναλωτών και επενδυτών. Αυτός ο όγκος, τις πλείστες φορές, αφορά ένα μεγάλο εύρος επενδυτικών προϊόντων, τα οποία μπορούν να προσαρμοστούν για να καλύψουν τις ποικίλες ανάγκες των καταναλωτών/επενδυτών. Ταυτόχρονα, πέρα από την αναγνώριση των προσωπικών τους αναγκών, οι απλοί καταναλωτές πρέπει να επιλέξουν, μέσα από μια πλειάδα χρηματο-οικονομικών επιλογών, την πιο κατάλληλη επενδυτική λύση που σίγουρα θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στη μετέπειτα οικονομική τους ευημερία.

Σύμφωνα με την έκθεση για το 2017 που διεξήγαγε η Διεθνής Μονάδα Συντάξεων της Allianz, υπό τον τίτλο «International Pension Papers 1/2017», η καλή κατανόηση των χρηματο-οικονομικών εννοιών ως επίσης και του κινδύνου (ανεξαρτήτως του επιπέδου μόρφωσης), μπορεί να επιδράσει αποτελεσματικά στην ικανότητα να λαμβάνονται οι σωστές επενδυτικές αποφάσεις πέρα από οποιαδήποτε συνέπεια εξαιτίας της μόρφωσης ή της ηλικίας.

Η εν λόγω έκθεση επιβεβαίωσε επίσης πως τα επίπεδα του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού ανάμεσα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης παραμένουν χαμηλά. Σύμφωνα με την έρευνα των Standard & Poor’s «Global Financial Literacy Survey» (Global FinLit Survey) του 2014, μόλις ένας στους τρεις ενήλικες σε παγκόσμιο επίπεδο είναι χρηματο-οικονομικά εγγράμματος, υπό την έννοια ότι κατανοεί τις βασικές χρηματο-οικονομικές έννοιες της διαφοροποίησης κινδύνων (risk diversification), του πληθωρισμού, του απλού υπολογισμού επιτοκίου και του ανατοκισμού. Ο χρηματο-οικονομικός αναλφαβητισμός επεκτείνεται όχι μόνο σε αναπτυσσόμενες οικονομίες αλλά και σε χώρες με πολύ αναπτυγμένες χρηματο-οικονομικές αγορές. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, 52% των ενηλίκων κατά μέσο όρο θεωρούνται χρηματο-οικονομικά εγγράμματοι ενώ παρατηρείται υψηλός χρηματο-οικονομικός αναλφαβητισμός στη Νότια Ευρώπη, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία. Ακολουθούν η Βουλγαρία και η Κύπρος (65% του ενήλικου πληθυσμού είναι χρηματο-οικονομικά αναλφάβητοι) και μετά η Ρουμανία (78%), συγκριτικά με τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης όπως η Δανία, Γερμανία, Ολλανδία και Σουηδία, όπου το 35% του ενήλικου πληθυσμού είναι χρηματο-οικονομικά αναλφάβητο. Στη Κύπρο, τα αποτελέσματα πιλοτικής έρευνας που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2017 και διενεργήθηκε ανάμεσα σε Κύπριους φοιτητές αναφορικά με το πρόβλημα του χρηματο-οικονομικού αναλφαβητισμού [Ανδρέου & Philip (2017) - Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός], καταδεικνύουν πως **πρόκειται για υπαρκτό πρόβλημα ανάμεσα στους φοιτητές, οι οποίοι εισέρχονται στο πανεπιστήμιο χωρίς να έχουν λάβει την κατάλληλη χρηματο-οικονομική μόρφωση κατά τη παρουσία τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση**. Η μελέτη καταλήγει σε σημαντικές εισηγήσεις για αντιμετώπιση του προβλήματος, το οποίο χρήζει άμεσης προσοχής, εφόσον ελλοχεύει πολλούς κινδύνους και απειλεί τη χρηματο-οικονομική ευημερία τόσο των ιδίων των φοιτητών, όσο και της κοινωνίας στη οποία ζουν και ενεργούν. Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι με στόχο τη μείωση του χρηματο-οικονομικού αναλφαβητισμού στο ελάχιστο δυνατό μεταξύ του γενικού πληθυσμού στην Κύπρο, βρίσκεται σε εξέλιξη, από μέρους της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου (ΚΤΚ), παγκύπρια δειγματοληπτική έρευνα για την επιμέτρηση του επιπέδου χρηματο-οικονομικών γνώσεων των Κυπρίων, τα πρώτα αποτελέσματα της οποίας αναμένονται εντός του 2018. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), Steven Maijoor, σε ομιλία του στις 3 Οκτωβρίου 2017 με θέμα τη χρηματο-οικονομική εκπαίδευση, τόνισε ότι τα σχολικά χρόνια είναι η καλύτερη στιγμή για να δοθεί ένα βασικό πακέτο πληροφοριών και εργαλείων σε χρηματο-οικονομικά θέματα και ότι αυτή η τουλάχιστον βασική χρηματο-οικονομική γνώση θα πρέπει να παρέχεται σε όλους τους μαθητές προτού αποχωρήσουν από το εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι ώστε να μην περιορίζεται μόνο σε ακαδημαϊκά προχωρημένους ή προνομιούχους.

Ως εκ τούτου, και εφόσον γίνει επιμέτρηση και εκτίμηση του επιπέδου χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ του γενικού πληθυσμού στην Κύπρο, είναι επιτακτική η ανάγκη για το σχεδιασμό και τη θεσμοθέτηση ενός ισχυρού νομοθετικού πλαισίου στη βάση ακαδημαϊκών προτύπων. Έτσι, θα προωθηθεί η εισαγωγή προγραμμάτων χρηματο-οικονομικής εκπαίδευσης στο εκπαιδευτικό σύστημα καθώς επίσης και η παροχή στοχευμένης εκπαίδευσης σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, η οποία θα εστιάζει σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και θα συμβαδίζει με το εξελισσόμενο χρηματο-πιστωτικό νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο. Απώτερος σκοπός πρέπει να είναι η προστασία όλων των καταναλωτών και επενδυτών από την χρηματο-οικονομική εκμετάλλευση, στα πλαίσια ενός ομαλού χρηματο-οικονομικού περιβάλλοντος.

Χριστιάνα Λοϊζου, Senior Associate, KPMG Limited