Η συνομιλία μαζί της θα ήταν ενδιαφέρουσα, σκέφτηκα, τόσο για τη δουλειά που έκανε μελετώντας όλο αυτό το υλικό που παραχωρήθηκε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρο όσο για το γεγονός ότι πρόκειται για μία γυναίκα που προέρχεται από την γενιά που δεν γνώρισε την τεράστια απήχηση του κινήματος των γυναικών εκείνη την περίοδο τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Μαζί με τη Νίκολα μιλήσαμε για τον τρόπο που εργάστηκε και μελέτησε το υλικό, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν μέσα από αυτή τη δουλειά όμως το πιο συγκινητικό ήταν οι δικές τις διαπιστώσεις αλλά και το ταξίδι αυτογνωσίας μέσα από αυτό το τόσο ισχυρό γυναικείο κίνημα που μέσα από την έκθεση αυτή και την παράσταση θα συνεχίσει να εμπνέει. 

Η Νίκολα Μητροπούλου, που είναι και βοηθός παραγωγής στην παράσταση, έχει μόλις ολοκληρώσει το πρώτο της πτυχίο στην Αγγλία, στο University of Sussex στο Brighton στην Ιστορία Τέχνης και Θεωρία Κινηματογράφου. «Κατά την διάρκεια των σπουδών μου στο εξωτερικό», εξομολογείται, «μου είχαν δημιουργηθεί πολλά εσωτερικά ερωτήματα για τα οποία μανιωδώς απαιτούσα απαντήσεις. Ερωτήματα που κυρίως έχουν να κάνουν με την ταυτότητα μου, ότι και να σημαίνει αυτό. Τι σημαίνει το ότι είμαι από την Κύπρο; Ειδικότερα τι σημαίνει να είμαι μία νέα Κύπρια γυναίκα; Ψάχνοντας απαντήσεις αποφάσισα να αφιερώσω την διατριβή μου στον ρόλο και τον συμβολισμό του Κυπριακού γυναικείου σώματος σε μία καθαρά πατριαρχική μεταπολεμική κοινωνία θυματοποίησης. Τότε, ανακάλυψα και το κίνημα «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν». 

Πώς ήρθες σε επαφή με την ομάδα της πλατφόρμας Σεζόν Γυναίκες που έφτιαξε αυτή την παράσταση; 

Γνωρίζοντας από πριν την Μαγδαλένα Ζήρα, σκηνοθέτρια και συν-συγγραφέα του δραματουργικού έργου «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν», της έστειλα μήνυμα για βοήθεια λόγω του περιορισμένου υλικού διαθέσιμου διαδικτυακά. Πάντα θαύμαζα την δουλειά της, ειδικότερα με την κολεκτίβα Σεζόν Γυναίκες η οποία δημιουργήθηκε με τις Αθηνά Κάσιου και Νέδη Αντωνιάδη, το όποιο δίνει βήμα στην αφήγηση της γυναικείας εμπειρίας μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές δράσεις. Το ένα πράγμα έφερε το άλλο και η Μαγδαλένα μου έδωσε την ευκαιρία να βοηθήσω γενικότερα στην παραγωγή του έργου. Η επιμέλεια και η μελέτη αρχείων είναι κάτι με το όποιο σίγουρα θα ήθελα να ασχοληθώ επαγγελματικά. Έπειτα από συζητήσεις με τις δημιουργούς και θέλοντας να με στηρίξουν στα πρώτα βήματα, μου έδωσαν απλόχερα την δυνατότητα να εξερευνήσω αυτόν το τομέα.

Νίκολα μίλησέ μας για αυτή την έκθεση. Τι θα δούμε; 

Το θεατρικό χρησιμοποιεί την τεχνική του verbatim ή αλλιώς documentary theater. Στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου υπάρχει ένα πραγματικά αξιοθαύμαστο αρχείο που παραχώρησαν οι διοργανώτριες του κινήματος «Οι γυναίκες επιστρέφουν». Μέσα από την δίχρονη μελέτη αυτού του αρχείου η Νέδη και η Μαγδαλένα έγραψαν ένα θεατρικό κείμενο μέσα από το οποίο ζωντανεύουν οι μνήμες και το μεταπολεμικό κλίμα της Κύπρου μέσα από μια αυθεντική γυναικεία αφήγηση. Έτσι, οι δημιουργοί παράλληλα με το θεατρικό έργο το οποίο από μόνο του αναδεικνύει αρκετό από το υλικό, ήθελαν να παρουσιάσουν διαφορά αντικείμενα, έγγραφα και φωτογραφίες με μία μικρή έκθεση στο φουαγιέ του θεάτρου. Λόγω ακριβώς της περιορισμένης έκτασης που έχουμε, θα πάρετε μια γεύση του τι υπάρχει. Μία έκθεση στην οποία για πρώτη φορά στο κοινό θα εκτεθούν φωτογραφίες, αφίσες, έγγραφα οργάνωσης των γυναικών, περιοδικά, αλληλογραφία, καθώς και διαφορά αντικείμενα όπως τα αυθεντικά πανό και οι φανέλες από τις πορείες.

Πώς εργάστηκες για την δημιουργία αυτής της έκθεσης, πώς έγινε η συλλογή του υλικού;

Με πολλές επισκέψεις στο αρχείο και συζητήσεις με τις δημιουργούς οι οποίες ξέρουν σχεδόν τα πάντα περί του θέματος! Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία γιατί όλο το υλικό βρίσκεται μέσα σε καμιά δεκαπενταριά χάρτινες κούτες άρα με το άνοιγμα κάθε κούτας ένιωθα πώς ανακάλυπτα χαμένο θησαυρό. Η αλήθεια είναι πως δεν ήταν καθόλου εύκολη η διαδικασία επιλογής λόγω της σπουδαιότητας όλου του αρχείου. Εν μέρει, κύριο αποφασιστικό παράγοντα αποτέλεσε το τι θα ήθελα εγώ η ίδια ως κοινό να δω και να μάθω για το κίνημα «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν». Στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας επίσης, εργάζεται με πολύ δύναμη και ιστορική γνώση ο καθηγητής κ. Πέτρος Παπαπολυβίου, τον οποίο ευχαριστούμε για όλο τον χρόνο, την στήριξη και τις κουβέντες που μοιράστηκε μαζί μας.

Τι σε εντυπωσίασε περισσότερο συλλέγοντας και μελετώντας όλο αυτό το υλικό;

Το πιο εντυπωσιακό για μένα ήταν το πόση οργάνωση υπήρξε από τις ίδιες γυναίκες του κινήματος. Είναι πραγματικά απίστευτο το ποσά πράγματα κατάφεραν να κρατήσουν για να έχουμε εμείς την ευκαιρία να τα μελετήσουμε. Το σθένος, η προσοχή στην κάθε λεπτομέρεια και η αφοσίωση που είχαν για την πραγματοποίηση των στόχων τους. Η συμβολή στην διεθνοποίηση του Κυπριακού φανερώνεται μέσα από τις αμέτρητες επιστολές που έστειλαν στο εξωτερικό (υπάρχει μέχρι και αλληλογραφία αλληλεγγύης και στήριξης από την ακτιβίστρια φεμινισμού Simone de Beauvoir).

Τι σε δυσκόλεψε, ίσως, περισσότερο τόσο πρακτικά όσο και συναισθηματικά;

Είμαι τυχερή γιατί έχω τεχνική στήριξη από το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών (NiMAC), γεγονός που σίγουρα με καθησυχάζει σε θέματα που αφορούν το στήσιμο αφού είναι η πρώτη φορά που αναλαμβάνω την επιμέλεια μιας έκθεσης. Θα ήθελα να δώσω έμφαση στο συναισθηματικό κομμάτι της ερώτησης, λόγω της εγγύτητας που νιώθω προς αυτές τις γυναίκες. Έχοντας περάσει ώρες ερευνώντας για αυτές, ακούγοντας τα λόγια τους και τα πιστεύω τους, τους στόχους που πέτυχαν (ή δεν πρόλαβαν να πετύχουν), αισθάνομαι ένα παράπονο. Ένα μεγάλο παράπονο που χρειάστηκαν 20 χρόνια και προσωπική έρευνα για να μάθω αυτές τις ιστορίες, που στους πλείστους φίλους μου χρειάστηκε να τους εξηγήσω τι ήταν αυτό το κίνημα και ποιος ήταν ο στόχος τους. Γεγονός που θα έπρεπε να αποτελεί ολόκληρο κεφάλαιο στα ιστορικά βιβλία των σχολείων, δεν βρίσκεται καν σε υποσημείωση. Η πρόσβαση σε αυτές τις ιστορικές πηγές θα πρέπει να είναι ανοικτή στο κοινό, όχι κλειδωμένη σε ένα δωμάτιο. Ελπίζω, πως, ίσως αυτή η έκθεση θα αποτελέσει μια αφετηρία στην εδραίωση και αξιοποίηση της ιστορίας αυτών των γυναικών στη κυρίαρχη ατζέντα.

Πόσο συνέβαλε η ανάγνωση των κειμένων του θεατρικού στο στήσιμο της έκθεση ή ποιο ρόλο έπαιξε;

Το θεατρικό κείμενο σίγουρα με βοήθησε στο να κατανοήσω αυτές τις γυναίκες ως προσωπικότητες. Ήταν πολύπλευρες, είχαν χιούμορ και πολύ θάρρος. Ο σκοπός τους ήταν τόσο απλός σε μια κοινωνία που ήταν υπερβολικά περίπλοκη. Αυτές οι γυναίκες ενήργησαν ως υπέρτατες γυναίκες, αγκαλιάζοντας τις θηλυκές ιδιότητες της φροντίδας και της αγάπης. Ωστόσο, στο τέλος, αντιμετωπίστηκαν από πατριαρχικά καθεστώτα. Η αμεσότητα και προσβασιμότητα του θεατρικού κειμένου μεταφράζει ξεκάθαρα τους χαρακτήρες των ηρωίδων - τους φόβους, την αγωνία και πάνω απ’ όλα την ελπίδα τους. Κάτι που ήθελα να αποδώσω και εγώ μέσω της έκθεσης, ένα φόρο τιμής στον «αγώνα» τους.

Σήμερα, ολοκληρώνοντας αυτή τη δουλειά ποια είναι τα συναισθήματά σου και ως μία νέα Κύπρια γυναίκα; Πώς νιώθεις για αυτή τη δουλειά και τους αγώνες εκείνων των γυναικών;

«Αν εγώ, σαν Κύπρια γυναίκα, ήξερα ότι είχα αυτή την ιστορία στο παρελθόν μου, ίσως, θα είχα διαφορετική αίσθηση του ποια είμαι σήμερα». Αυτή η πρόταση βρίσκεται προς το τέλος του σεναρίου και όταν την πρωτοάκουσα σκέφτηκα από μέσα μου σίγουρα η Νέδη και η Μαγδαλένα μπήκαν στο μυαλό μου και διάβασαν τις σκέψεις μου. Η πορεία μου μέσα σε έναν αποκλειστικά γυναικείο θίασο και το ταξίδι μου μελετώντας τις «Γυναίκες Επιστρέφουν» με έχουν εξοπλίσει με έμπνευση και όρεξη για να επιστρέψω σε αυτές τις αναπάντητες ερωτήσεις ταυτότητάς μου. Όντως, είμαι μόλις 21 ετών και θα έλεγα ψέματα αν διαφοροποιούσα τον εαυτό μου από κάθε συνομήλικο μου. Ποιος ξέρει τι κάνει στα 21 του; «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν» με βοήθησαν στο να ενταχθώ στο κλίμα μιας Κύπρου ακριβώς που δεν έχω ζήσει: μια Κύπρος, ένας πληθυσμός, κάποιες γυναίκες που ίσως είχαν ακόμη ελπίδα για ένα νησί ολόκληρο και πολεμούσαν για βασικές ελευθερίες. Όσο περνάνε τα χρόνια, η κατάργηση νοητών και γεωπολιτικών γραμμών, φαντάζει άπιαστο όνειρο. Εγώ, ζω στα χρόνια αυτά, με την ελπίδα πως η κοινωνία μας, θα αρχίσει να δίνει ευκαιρία σε εναλλακτικές αφηγήσεις, ιστορίες, πολιτικές και ανθρώπους.

>> Η παράσταση «Οι γυναίκες επιστρέφουν» κάνει πρεμιέρα την Κυριακή 16 Οκτωβρίου στο Θέατρο Πόλης ΟΠΑΠ στη Λευκωσία στις 20:00. Παραστάσεις: 17, 18, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30. Εισιτήρια: www.tickethour.com.cy / τηλ: 77777040. 

Περισσότερα για την παράσταση ΕΔΩ 

Ευχαριστούμε για την παραχώρηση του αρχειακού υλικού και των φωτογραφιών που προδημοσιεύονται μαζί με τη συνέντευξη της Νίκολα και θα παρουσιαστούν στην έκθεση.