Ακολουθούν επίκαιρα αποσπάσματα απ' το βιβλίο «ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ, Οδηγίες χρήσεως», του Αλαίν Ντε Μποττόν

Κάθε φορά που ενημερωνόμαστε από τις ειδήσεις είναι βέβαιο ότι θα συναντήσουμε παραστατικές περιγραφές για ορισμένα από τα πιο φρικτά ενδεχόμενα που πλήττουν το είδος μας: ένας άνδρας με κατάθλιψη πηδάει απ’ το παράθυρο του σπιτιού του, μια μητέρα δηλητηριάζει τα παιδιά της, ένας δάσκαλος βιάζει έναν μαθητή του, ένας σύζυγος αποκεφαλίζει τη γυναίκα του, ένας έφηβος πυροβολεί τους συμμαθητές του. Οι ειδήσεις μάς οδηγούν αξιόπιστα στο χωνευτήρι του ανθρώπινου τρόμου.

Μία ευπρεπής παρόρμηση είναι να αποστρέψουμε το βλέμμα και να επιμείνουμε ότι τέτοιου είδους τραγωδίες και τραυματικές εμπειρίες είναι υπερβολικά θλιβερές και προσωπικές για να εκτίθενται στα βλέμματα τρίτων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η όποια περιέργεια αποτελεί μία ιδιαίτερα επονείδιστη και σύγχρονη παθογένεια.

Φοβούμενοι την όποια αδιακρισία, οι πιο σοβαροί ειδησεογραφικοί οργανισμοί συνήθως υιοθετούν έναν συγκρατημένο τόνο όταν αναφέρονται σε γεγονότα που δοκιμάζουν έντονα την όποια πίστη εξακολουθούμε να διαθέτουμε στη λογική και την αξιοπρέπεια της ανθρωπότητας. Αφήνουν τους λιγότερο αξιοπρεπείς συναδέλφους τους, που δεν επηρεάζονται από ηθικές αναστολές, να περιγράψουν με ολοζώντανες λεπτομέρειες τα πιο πρόσφατα τραγικά συμβάντα: να μας δείξουν από απόσταση αναπνοής το πτώμα μετά την πτώση από το μπαλκόνι, το δωμάτιο όπου βρέθηκε δεμένο ένα παιδί ή το μαχαίρι που εξακολουθεί να έχει στη λεπίδα το αίμα της συζύγου. Η ανταμοιβή της προθυμίας τους να αναλάβουν τέτοιες έρευνες είναι το περιστασιακά ένοχο αλλά μαζικό και προσοδοφόρο ενδιαφέρον εκατομμυρίων αναγνωστών και θεατών.

Αντί να επικρίνουμε ηθικολογικά το ότι μας συναρπάζουν τα ειδεχθή γεγονότα, η πρόκληση είναι να αλλάζουμε, έστω οριακά, τον τρόπο παρουσίασής τους

Είναι μάλλον εύκολο να χαρακτηρίσουμε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για τις ιστορίες φρίκης ως κακόγουστο και αντιπαραγωγικό. Όμως, κάτω από την επιφανειακή κοινοτοπία, οφείλουμε να δεχτούμε ότι συχνά -με τρόπους που προδίδουν σύγχυση και παραμένουν άρρητοι- επιχειρούμε να φτάσουμε σε κάτι σημαντικό. Όταν βυθιζόμαστε σε αιματοβαμμένες αναφορές, δεν αναζητάμε πάντα τη ψυχαγωγία ή τον περισπασμό. Δεν ψάχνουμε πάντα τη φτηνή διέγερση, ούτε προσπαθούμε να βιώσουμε κάποια έντονα συναισθήματα που στερούνται οι ζωές μας.

Ίσως αναζητάμε την έκθεση στις ιστορίες βαρβαρότητας επιχειρώντας να διατηρήσουμε στενότερη επαφή με τις πιο πολιτισμένες πλευρές του εαυτού μας - και, ειδικότερα, να ενισχύσουμε τα εφήμερα αποθέματα της υπομονής, του αυτοελέγχου, της συγχώρεσης και της ικανότητας για ταύτιση που διαθέτουμε. Αντί να επικρίνουμε ηθικολογικά το γεγονός ότι μας συναρπάζουν τα ειδεχθή γεγονότα, η πραγματική πρόκληση είναι να αλλάξουμε, έστω οριακά, τον τρόπο παρουσίασής τους, προκειμένου να αναδείξουν τα σημαντικά -αλλά συχνά αφανή- συναισθηματικά και κοινωνιολογικά οφέλη τους.

Ο παραλληλισμός με τις αρχαίες τραγωδίες

Οι υποθέσεις των τραγωδιών στην αρχαία Αθήνα ήταν εξαιρετικά μακάβριες και θα μπορούσαν άνετα να ανταγωνιστούν οτιδήποτε αναφέρεται στις ειδήσεις της εποχής μας: ένας άνδρας σκοτώνει τον πατέρα του, παντρεύεται τη μητέρα του και βγάζει τα μάτια του (Οιδίπους Τύρρανος) ένας άνδρας βάζει να δολοφονήσουν την κόρη του για να εκδικηθεί την απιστία της συζύγου του αδελφού του (Ιφιγένεια) μια μητέρα σκοτώνει τα δυο της παιδιά για να ανατρέψει τα σχέδια του συζύγου της να δημιουργήσει οικογένεια με μια άλλη γυναίκα (Μήδεια).

Αντί να θεωρήσει τις ιστορίες αυτές όμως ως αποκρουστικά θεάματα που όφειλε να αποφεύγει οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος, ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του αντιμετώπισε μεγαλόψυχα τη γοητεία που ασκούσαν. Ισχυρίστηκε πως, όταν είναι καλογραμμένες και παρουσιάζονται καλλιτεχνικά, οι ιστορίες αυτές αποτελούν ζωτικές πηγές για τη συναισθηματική και ηθική εκπαίδευση ολόκληρης της κοινωνίας. Παρά τα όσα βάρβαρα περιγράφουν, μπορούν να λειτουργήσουν ως εκπολιτιστικές δυνάμεις … Στόχος της τραγωδίας ήταν να αποδείξει με πόση ευκολία ένα ουσιαστικά αξιοπρεπές και συμπαθές άτομο μπορεί να προκαλέσει το χάος...

Οι ειδήσεις δεν δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα της αφήγησης κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα η κρίση μας να είναι πολύ πιο ακραία και κακεντρεχής.

Παρά τα όσα βάρβαρα περιέγραφαν, οι αρχαίες τραγωδίες μπορούσαν (και μπορούν ακόμα) να λειτουργούν ως εκπολιτιστικές δυνάμεις

Παρά τα διάφορα, οι ειδήσεις οφείλουν να βοηθούν

Οι ειδήσεις, όπως η λογοτεχνία και η ιστορία, μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλείο ζωτικής σημασίας, ως «προσομοιωτής ζωής» - ως ένα μηχάνημα που μας τοποθετεί σε διάφορα σενάρια πολύ πιο ακραία από οτιδήποτε είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουμε ποτέ, και μας προσφέρει την ευκαιρία να διαμορφώσουμε, εκ του ασφαλούς και στον ελεύθερό μας χρόνο, την καλύτερη δυνατή αντίδραση.

Ωστόσο, πολύ συχνά οι ειδήσεις δεν μας βοηθούν να διδαχτούμε από τις εμπειρίες των δύστυχων αδελφών μας. Δεν προσπαθούν ενεργά να γλιτώσουν τόσο εμάς όσο και την κοινωνία από την πιθανή διάπραξη κάποιου σφάλματος ανά πάσα στιγμή της ζωής μας. Αν η καλή ζωή απαιτεί να μαθαίνουμε από τους εμπνευσμένους συνανθρώπους μας και να τους μιμούμαστε, μας ζητάει επίσης να μελετάμε προσεκτικά εκείνους που με τη συμπεριφορά τους μας τρομάζουν, μας φοβίζουν και μας προειδοποιούν. Πρόκειται για τις δύο όψεις του νομίσματος και της ανάπτυξης και της εξέλιξης, και οι ειδήσεις, παρόλο που δεν έχουν ακόμα κάτι τέτοιο στις προτεραιότητές τους, οφείλουν να μας βοηθούν και στις δύο περιπτώσεις.