Οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται άμεσα από τους ψηφοφόρους σε όλα τα κράτη μέλη, για να εκπροσωπούν τα συμφέροντα των λαών σε σχέση με τη λήψη αποφάσεων εκ μέρους της ΕΕ και για να διασφαλίζουν ότι τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ λειτουργούν δημοκρατικά.

Αρμοδιότητες και διαδικασίες Το Κοινοβούλιο λειτουργεί ως συννομοθέτης, ασκώντας από κοινού με το Συμβούλιο την εξουσία να εγκρίνει και να τροποποιεί νομοθετικές προτάσεις καθώς και να αποφασίζει για τον ενωσιακό προϋπολογισμό. Εποπτεύει επίσης το έργο της Επιτροπής και άλλων οργανισμών της ΕΕ και συνεργάζεται με τα εθνικά κοινοβούλια των χωρών της ΕΕ για να έχει τη συμβολή τους.

Νομοθετικές αρμοδιότητες Οι ευρωπαϊκές Συνθήκες παρέχουν στο Κοινοβούλιο ένα ευρύ φάσμα εξουσιών ως άμεσα εκλεγμένου οργάνου της ΕΕ.

Ο βουλευτής εκπονεί, στο πλαίσιο κοινοβουλευτικής επιτροπής, έκθεση σχετικά με νομοθετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει το μονοπώλιο στη νομοθετική πρωτοβουλία. Η κοινοβουλευτική επιτροπή ψηφίζει την έκθεση αυτή και, ενδεχομένως, την τροποποιεί. Όταν το κείμενο αναθεωρηθεί και ψηφιστεί στην ολομέλεια, το Κοινοβούλιο έχει διαμορφώσει τη θέση του.

Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται μία ή περισσότερες φορές, ανάλογα με τον τύπο της διαδικασίας και το αν επιτευχθεί ή όχι συμφωνία με το Συμβούλιο.

Για τη θέσπιση νομοθετικών πράξεων υπάρχει η συνήθης νομοθετική διαδικασία (πρώην συναπόφαση) που θέτει το Κοινοβούλιο στο ίδιο επίπεδο με το Συμβούλιο και οι ειδικές νομοθετικές διαδικασίες, που εφαρμόζονται αποκλειστικά σε ειδικές περιπτώσεις όπου το Κοινοβούλιο έχει απλώς συμβουλευτικό ρόλο.

Σε ορισμένα θέματα (φορολογία, βιομηχανική πολιτική, γεωργική πολιτική...) το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκφράζει μόνο συμβουλευτική γνώμη ('διαδικασία διαβούλευσης’). Σε ορισμένες περιπτώσεις, η Συνθήκη προβλέπει ότι η διαβούλευση είναι υποχρεωτική διότι η νομική βάση το επιβάλλει και η πρόταση δεν μπορεί να αποκτήσει νομική ισχύ παρά μόνον αφού γνωμοδοτήσει το Κοινοβούλιο. Στην περίπτωση αυτή, το Συμβούλιο δεν μπορεί να λάβει μόνο του απόφαση.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να εγκρίνει ή να απορρίψει νομοθετική πρόταση, ή να ζητήσει τροποποιήσεις. Το Συμβούλιο δεν δεσμεύεται νομικά να λάβει υπόψη τη γνώμη του Κοινοβουλίου αλλά, σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, δεν μπορεί να αποφασίσει χωρίς να έχει λάβει τη γνώμη αυτή. Αρχικά, η Συνθήκη της Ρώμης, του 1957, ανέθετε στο Κοινοβούλιο συμβουλευτικό ρόλο στη νομοθετική διαδικασία, η Επιτροπή πρότεινε και το Συμβούλιο ενέκρινε τις νομοθετικές πράξεις.

Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986) και, στη συνέχεια, οι Συνθήκες του Μάαστριχτ, του Άμστερνταμ, της Νίκαιας και της Λισαβόνας διεύρυναν διαδοχικά τις αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το Κοινοβούλιο μπορεί τώρα να συν-νομοθετεί ισότιμα με το Συμβούλιο στη μεγάλη πλειονότητα των τομέων (βλ. συνήθης νομοθετική διαδικασία), ενώ η διαβούλευση έγινε ειδική νομοθετική (ή και μη νομοθετική) που χρησιμοποιείται σε περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων.

Η διαδικασία αυτή εφαρμόζεται τώρα σε περιορισμένο αριθμό νομοθετικών τομέων, όπως οι εξαιρέσεις της εσωτερικής αγοράς και το δίκαιο του ανταγωνισμού. Η διαβούλευση με το Κοινοβούλιο είναι επίσης απαραίτητη ως μη νομοθετική διαδικασία σε περίπτωση που εγκρίνονται διεθνείς συμβάσεις στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ).

Δημοσιονομικές αρμοδιότητες Όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ καταρτίζουν κατάσταση προβλέψεων για το σχέδιο προϋπολογισμού πριν από την 1η Ιουλίου κάθε έτους. Η Επιτροπή συγκεντρώνει τις προβλέψεις αυτές και προετοιμάζει το ετήσιο σχέδιο προϋπολογισμού, το οποίο υποβάλλεται στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο το αργότερο την 1η Σεπτεμβρίου.

Όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ καταρτίζουν κατάσταση προβλέψεων για το σχέδιο προϋπολογισμού πριν από την 1η Ιουλίου κάθε έτους. Η Επιτροπή συγκεντρώνει τις προβλέψεις αυτές και προετοιμάζει το ετήσιο σχέδιο προϋπολογισμού, το οποίο υποβάλλεται στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο το αργότερο την 1η Σεπτεμβρίου.

Όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ καταρτίζουν κατάσταση προβλέψεων για το σχέδιο προϋπολογισμού πριν από την 1η Ιουλίου κάθε έτους. Η Επιτροπή συγκεντρώνει τις προβλέψεις αυτές και προετοιμάζει το ετήσιο σχέδιο προϋπολογισμού, το οποίο υποβάλλεται στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο το αργότερο την 1η Σεπτεμβρίου.

Εάν τα μέλη της επιτροπής συνδιαλλαγής συμφωνήσουν επί κοινού σχεδίου, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο διαθέτουν 14 ημέρες από τη σύναψη της συμφωνίας για να το εγκρίνουν. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, ο Πρόεδρος του Κοινοβουλίου υπογράφει τον προϋπολογισμό και ανακοινώνει την οριστική έγκρισή του.

Εάν η διαδικασία συνδιαλλαγής δεν τελεσφορήσει ή εάν το κοινό σχέδιο απορριφθεί από το Κοινοβούλιο, η Επιτροπή υποβάλλει νέο σχέδιο προϋπολογισμού. Εάν το κοινό σχέδιο απορριφθεί από το Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο έχει ακόμη τη δυνατότητα να το εγκρίνει.

Αρμοδιότητες εποπτείας Οι βουλευτές του ΕΚ εποπτεύουν το έργο των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, και ειδικότερα της Επιτροπής, που είναι το εκτελεστικό σκέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα Το Κοινοβούλιο πιστεύει ότι έχει ρόλο όχι μόνο στην προώθηση της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων στην Ευρώπη αλλά και στην υποστήριξη του αγώνα για δημοκρατία, ελευθερία λόγου και δίκαιες εκλογές καθ’ άπασαν την οικουμένη.