Ζητήσαμε από τον Αναπληρωτή Γενικό Διευθυντή του ΚΟΤ, Μαρίνο Μενελάου, να μας ταξιδέψει μέσω μίας περιεκτικής αφήγησης στην ιστορία της τουριστικής βιομηχανίας στην Κύπρο. Απ' τους ξένους περιηγητές στο νησί, στα πανδοχεία και τα χάνια των πόλεων, τα ορεινά θέρετρα και τις πρώτες ξενοδοχειακές μονάδες, στις σημερινές επιτυχίες.

*Μαρίνος Μενελάου, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής ΚΟΤ *

Αρχίζοντας την αφήγησή του, ο κ. Μενελάου αναφέρει πως "Η Κύπρος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης σαν σταυροδρόμι τριών ηπείρων, ανέκαθεν λειτουργούσε ως τόπος επίσκεψης πολλών και διαφόρων επισκεπτών είτε ως κατακτητών, είτε ως περιηγητών. Ο πρώτος 'επώνυμος ταξιδιώτης-τουρίστας', αν μας επιτραπεί η περιγραφή, θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν ο Απόστολος Παύλος που το 45 μ.Χ. μαζί με τον Απόστολο Βαρνάβα περιδιάβηκαν ολόκληρη την Κύπρο απ΄την Σαλαμίνα μέχρι την Πάφο".

Συνέντευξη στην Κατερίνα Γρηγορίου Κεντρική φωτογραφία: Hiking στον Ακάμα, Αρχείο ΚΟΤ

Έχουμε στοιχεία γι' αυτό που, ίσως, μπορεί να αποκαλέσει κάποιος "πρώιμο τουρισμό" στην Κύπρο; Βεβαίως και να σας δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, λίγα χρόνια πριν την άφιξη των Άγγλων το 1878, είχε επισκεφτεί την Κύπρο ο αρχιδούκας της Αυστρίας Ludvig Salvator. Είχε γράψει μάλιστα ένα πολύ ωραίο βιβλίο για την Λευκωσία με τίτλο "Levkosia The capital of Cyprus". Σ' αυτό βρίσκουμε και την πρώτη αναφορά σε ξενοδοχείο στην Κύπρο, το πανδοχείο "Locanda della Speranza", δηλαδή "Πανδοχείο της Ελπίδας", με ξενοδόχο τον Γεώργιο Χριστόδουλο, ίσως τον πρώτο ξενοδόχο που καταγράφεται στην Ιστορία της κυπριακής τουριστικής βιομηχανίας. Απ' το εν λόγω βιβλίο επίσης, αντλούμε πληροφορίες για τα χάνια στη Λευκωσία αλλά και άλλα στοιχεία που θα μπορούσαμε να εντάξουμε στην Ιστορία των περιηγητών στη χώρα μας.

Μιλάμε δηλαδή για "περιηγητές" και όχι "τουρίστες". Κοιτάξτε κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν ξενοδοχεία με την μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα. Περιηγητές ανέκαθεν είχαμε και την εποχή εκείνη, καλό είναι να σημειωθεί, πως περιδιάβαιναν με πολύ μεγάλη δυσκολία την Κύπρο. Δεν υπήρχαν αμαξιλατοί δρόμοι, οπότε ήταν με μουλάρια, βοϊδάμαξες, καμήλες και γαϊδούρια που επισκέπτονταν όλη την επικράτεια της Κύπρου. Οι πρώτοι χώροι φιλοξενίας ήταν τα μοναστήρια και τα επισκοπεία της χώρας. Αναφορές βρίσκουμε στην Τροοδίτισσα, στον Απόστολο Ανδρέα, στο μοναστήρι του Κύκκου και άλλους χώρους που φιλοξενούσαν κατά καιρούς περιηγητές.

Στις πόλεις ήταν διαφορετικό το σκηνικό; Οι πόλεις είχαν τα χάνια όπου ζώα και άνθρωποι, στο ίδιο δωμάτιο πολλές φορές, διανυχτέρευαν όταν επισκέπτονταν τις περιοχές για να πουλήσουν τις πραμάτειες τους. Το σκηνικό διαφοροποιείται κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας όταν καταφθάνουν στο νησί και Άγγλοι επιχειρηματίες οι οποίοι δημιούργησαν τα πρώτα ξενοδοχεία στα πρότυπα της βικτωριανής Αγγλίας. Η πρώτη μάλιστα αναφορά που βρίσκουμε σε ξενοδοχειακή μονάδα, από τον Άγγλο περιηγητή Samuel W. Baker, είναι το ξενοδοχείο "Craddock’s", το οποίο φαίνεται να είχε δημιουργηθεί στην αποβάθρα με τις φοινικούδες στη Λάρνακα. Να υπενθυμίσουμε πως τότε η Λάρνακα λειτουργούσε ως το λιμάνι αποβίβασης όλων των ξένων και εκεί είχαν δημιουργηθεί και τα πρώτα προξενεία στην Κύπρο. *Ξενοδοχείο 'Τρόοδος'* *Ξενοδοχείο 'Όλυμπος' *

Τα πρώτα ξενοδοχεία πότε δημιουργούνται; Στις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε βρίσκουμε τα ξενοδοχεία "Τρόοδος" στην Αγίου Αντρέου και "Φοινικαρίδη" στη Λεμεσό. Επίσης τα ξενοδοχεία "Central", "Royal", αργότερα μετονομάστηκε σε "Beau Rivage", "Grand Hotel" στη Λάρνακα, τα ξενοδοχεία Ηλία Παπαδόπουλου που ήταν το "Savoy" και το "Βυζάντιο" στην Αμμόχωστο. Επίσης στην Πάφο του 1908 βρίσκουμε το "Όλυμπος" που μετονομάστηκε σε "Νέος Όλυμπος" ενώ στην Κερύνεια το "Ακταίον" που το 1933 μετονομάστηκε σε "Coeur-de-lion".

Πότε δημιουργήθηκαν οι πρώτες οργανωμένες ξενοδοχειακές μονάδες; Δυτικών προτύπων και επιπέδου μονάδες δημιουργούνται τη δεκαετία του '50. Κι ήταν στα ορεινά θέρετρα του Τροόδους που γεννήθηκε, και ανδρώθηκε αν θέλετε, η ξενοδοχειακή μας βιομηχανία. Οι επισκέπτες ήταν βέβαια πλούσιοι Άραβες και άλλοι τουρίστες της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου. Στα ορεινά μας θέρετρα έβρισκαν το θαυμάσιο κλίμα που έλειπε από τις γειτονικές μας χώρες. Έτσι προέκυψε και η ανάγκη δημιουργίας μονάδων στο Τρόοδος, στις Πλάτρες, στον Πεδουλά, στον Καλοπαναγιώτη. Μη ξεχνάμε, βέβαια, ότι η αγγλική διακυβέρνηση, τους θερμούς καλοκαιρινούς μήνες, μετακόμιζε ουσιαστικά στο Τρόοδος. Εκεί ήταν η κατοικία του κυβερνήτη ο οποίος έπαιρνε όλη την κυβερνητική μηχανή, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, στην περιοχή. *Κυπριακές Αερογραμμές* *Αεροδρόμιο Λευκωσίας πριν το 1974*

Πώς αλλάζει το σκηνικό με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας; Πριν πάμε εκεί να αναφέρουμε και την ίδρυση των Κυπριακών Αερογραμμών εν έτει 1948, γεγονός που επίσης συνέτεινε στην εξάπλωση του τουριστικού ρεύματος. Βέβαια, φτάνοντας στο 1960 και με την ανεξαρτησία της χώρας -η οποία συνέπεσε και με την έκρηξη του ευρωπαϊκού οργανωμένου τουρισμού- τα πράγματα αλλάζουν κατά πολύ. Οι Ευρωπαίοι, κυρίως από την βόρεια και κεντρική Ευρώπη, είχαν πλέον την οικονομική άνεση να απολαμβάνουν το δικαίωμα διακοπών και η Κύπρος ως προορισμός, με το θερμό της κλίμα και την θάλασσα ήταν μέρος των επιλογών τους. Το νεαρό, τότε, κράτος αξιοποίησε τη συγκυρία λοιπόν και δημιούργησε τις πρώτες ξενοδοχειακές μονάδες στα παράλια. Τα σκήπτρα, βεβαίως, τα είχε πάρει η περιοχή της Αμμοχώστου με τις χρυσές της παραλίες όπου, μέχρι το καλοκαίρι του 1974, λειτουργούσαν 6,400 κλίνες. Η μεγάλη καταστροφή που επέφερε η τουρκική εισβολή στοίχισε, βεβαίως, και στην τουριστική μας βιομηχανία. *Το ντε λουξ ξενοδοχείο "Κατσελλή" στην Κερύνεια*

Ωστόσο, η κυπριακή οικονομία καταφέρνει να ορθοποδήσει... Ναι, όσον αφορά στον τουρισμό, οι τότε κυβερνήσεις έδωσαν κίνητρα αρκετά. Δημιουργήθηκαν ξενοδοχεία, επαναδραστηριοποιήθηκαν πρόσφυγες ξενοδόχοι από την Αμμόχωστο και μαζί με συναδέλφους τους από την Λεμεσό, την Πάφο και την Λάρνακα πέτυχαν να δημιουργήσουν αυτό που αποκαλείται ως "οικονομικό θαύμα". Κι αυτό είχε βασιστεί, κατά κύριο λόγο, στην τουριστική μας βιομηχανία. Από 350 χιλιάδες τουριστικές αφίξεις που είχαμε το 1973 -πριν την εισβολή- είχε παρουσιαστεί γεωμετρική αύξηση μέχρι και το 2001 όταν φτάσαμε στις 2,7 εκατομμύρια ετήσιες αφίξεις, ένα έτος-ορόσημο για τον τουρισμό μας.

Από 350,000 τουριστικές αφίξεις που είχαμε το 1973, το 2001 φτάσαμε στις 2,7 εκατομμύρια αφίξεις

Τι αλλάζει στο γύρισμα του αιώνα; Κοιτάξτε, μετά το '74 ακολούθησε μια δεκαπενταετία ωρίμανσης του τουριστικού μας προϊόντος. Έπειτα ακολούθησε μία... 'γήρανση' αφού οι ξενοδοχειακές μονάδες που ανεγέρθησαν κατά τις δεκαετίες του '80 και του '90 χρειάζονταν ανακαινίσεις. Καλό είναι να αναφέρουμε και τον οξύ, αλλά και έντονο, ανταγωνισμό από άλλους προορισμούς που αναδείχτηκαν σχετικά πρόσφατα, την περίοδο μεταξύ 2000-2015. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Τουρκία και η Αίγυπτος, πολύ σημαντικοί πλέον πρωταγωνιστές στα τουριστικά δρώμενα. Από το 2015, ως Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού, έχουμε αναπτύξει έντονη δραστηριότητα σε μία προσπάθεια επανατοποθέτησης, αν θέλετε, της Κύπρου στον τουριστικό χάρτη. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε, την τελευταία τριετία φαίνεται πως το έχουμε επιτύχει αφού παρατηρείται ώθηση στις τουριστικές αφίξεις και στα έσοδα που καταδεικνύουν ότι βρισκόμαστε στη σωστή κατεύθυνση.

Να μας αναφέρετε κάποια παραδείγματα; Οι προσπάθειες του ΚΟΤ συμπεριλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, πολεοδομικά και άλλα κίνητρα που η κυβέρνηση έχει δώσει στους ιδιοκτήτες ξενοδοχειακών καταλυμάτων έτσι ώστε να προχωρήσουν σε ανακαινίσεις ή και να δημιουργήσουν νέες υποδομές. Επιπλέον, σημαντικές είναι και οι ξένες ιδιωτικές επενδύσεις στη χώρα μας οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος μας όσον αφορά στις νέες τάσεις και τις απαιτήσεις του σύγχρονου τουρίστα.

Ο τρόπος για να βελτιώσουμε τις επιδόσεις μας είναι να επεκτείνουμε την τουριστική περίοδο όσο το δυνατόν περισσότερο

Που βρισκόμαστε σήμερα; Για το 2017 αναμένονται έσοδα πρωτοφανή, αν θέλετε, για τα ιστορικά δρώμενα της Κύπρου. Και στην πολύ καλή αυτή πορεία έχουν συμβάλει τόσο τα πολεοδομικά και άλλα κίνητρα που έχει προσφέρει η κυβέρνηση στους ξενοδόχους ως επίσης και η προσπάθεια της ίδιας της βιομηχανίας, των ιδιωτών δηλαδή, που έχουν αντιληφθεί τις νέες τάσεις της αγοράς και έχουν προβεί σtις απαιτούμενες ενέργειες για αναβάθμιση και εμπλουτισμό του ξενοδοχειακού μας προϊόντος. Και βεβαίως, οι ξένες ιδιωτικές επενδύσεις που προαναφέραμε έχουν συμβάλει στις επιτυχίες των τελευταίων ετών όπως, για παράδειγμα, η εξαγορά καταλυμάτων από οργανωτές ταξιδιών. *Αρχείο ΚΟΤ* *Αρχείο ΚΟΤ*

Πώς μπορεί να αναβαθμιστεί περαιτέρω η προώθηση του τουριστικού μας προϊόντος; Κοιτάξτε εδώ ίσως να πρέπει να αναφέρουμε πως, βεβαίως, ο κύριος ρόλος ανήκει στον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και άλλους παράγοντες. Ο ΚΟΤ ήταν πάντα μπροστά στην προβολή και ανάδειξη του κυπριακού τουριστικού προϊόντος, του καταπληκτικού φυσικού τοπίου και των εξαιρετικών καιρικών συνθηκών που δεν αφορούν μόνο στο καλοκαίρι αλλά καθ' όλη την διάρκεια της σεζόν. Με τους ικανοποιητικούς αριθμούς τουριστικών αφίξεων που έχουμε μπροστά μας, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ο τρόπος για να βελτιώσουμε τις επιδόσεις είναι να κοιτάξουμε να επεκτείνουμε την τουριστική περίοδο όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται.

Γίνονται ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση; Βεβαίως και είναι μάλιστα στοχευμένες. Αποσκοπούν δηλαδή σε αυτό ακριβώς το σημείο, να πείσουμε τους οργανωτές ταξιδιών και τους αερομεταφορείς και να προβάλουμε κατά τέτοιο τρόπο την Κύπρο ως προορισμό δώδεκα μηνών τον χρόνο. Γενικότερα πιστεύω πως διαθέτουμε όλα τα εχέγγυα να το πετύχουμε και τα τελευταία αποτελέσματα όσον αφορά στις χειμερινές αφίξεις δείχνουν μία πρόοδο. Υπάρχουν όμως πολλά ακόμα που μπορούν να γίνουν. *Αρχείο ΚΟΤ*

Να μας δώσετε κάποια παραδείγματα; Θα πρέπει να βελτιώσουμε το προϊόν μας διότι είναι ένα πράγμα να προβάλλεις ένα προορισμό και να πείσεις τον επισκέπτη για το μήνυμα της προβολής και να τον φέρεις στον τόπο σου και άλλο αν αυτός βρει επακριβώς όλα όσα του υποσχέθηκες. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Συνεπώς θα πρέπει να συνεχίσουμε να βελτιώνουμε το προϊόν, τις υποδομές αλλά και τα ειδικά ενδιαφέροντα, όλες αυτές τις δραστηριότητες δηλαδή που κάποιος μπορεί να απολαύσει στην Κύπρο. Χαρακτηριστικά να αναφέρω το περπάτημα, την ποδηλασία, τα αγροτουριστικά μας καταλύματα, τη γαστρονομία μας, τα οινοποιεία. Όλα αυτά αποτελούν μικρές πινελιές στον πίνακα που λέγεται "Κύπρος-12 μήνες τον χρόνο".

Το τουριστικό μας προϊόν καθρεφτίζεται και αντικατοπτρίζεται στη συμπεριφορά του κάθε Κύπριου προς τον φιλοξενούμενο που θα επισκεφθεί την χώρα μας

Θεωρείτε πως ο τουρισμός στη χώρα μας θα συνεχίσει για πολλές δεκαετίες ακόμη να διατηρεί τα σκήπτρα; Κοιτάξτε, είμαστε μία κατεξοχήν τουριστική χώρα και είναι γεγονός πως η τουριστική μας βιομηχανία καταλαμβάνει πολύ μεγάλο μέρος του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος μας. Προσωπικά συνηθίζω να αποκαλώ τον τουρισμό ως τον 'πνεύμονα της κυπριακής οικονομίας' κάτι που εξάλλου έχει αποδειχτεί περίτρανα. Δείτε το παράδειγμα της ανάκαμψης της κυπριακής οικονομίας τα τελευταία τρία χρόνια και θα εντοπίσετε πως βασίζεται εν πολλοίς και στην πραγματικά πολύ ικανοποιητική πορεία της τουριστικής βιομηχανίας. Όσον αφορά στον ΚΟΤ και τον σημαίνοντα ρόλο που διαδραματίζει στην βελτίωση και ευημερία της τουριστικής βιομηχανίας θα ήθελα να υπενθυμίσω πως η προώθηση του τουριστικού μας προϊόντος, στις συνειδήσεις μας τουλάχιστον, δεν θα έπρεπε να είναι αποκλειστικότητα του ΚΟΤ και μόνον. Ο κάθενας από εμάς ξεχωριστά, με τον δικό του τρόπο, μπορεί να λειτουργεί ως πρεσβευτής της χώρας μας. Κι αυτό έχει να κάνει με την αντιμετώπιση των τουριστών που φιλοξενούνται στο νησί μας. Οφείλουμε, ο καθένας από μας ξεχωριστά να δείχνει την απαραίτητη φιλοξενία για την οποία εξάλλου είναι διαχρονικά φημισμένος ο Κύπριος. Ακόμα και σε εποχές ανέχειας, δύσκολες εποχές, ο Κύπριος ήταν φιλόξενος. Να κεράσει, να προϋπαντήσει, να βοηθήσει, να κατευθύνει. Πράξεις, δράσεις και μηνύματα που πρέπει να διατηρούμε στην Κύπρο του 2017 και στο μέλλον γενικότερα. Τέλος της ημέρας, παρόλες τις δράσεις, τις επενδύσεις, τις προσπάθειες και τον εκσυγχρονισμό, το τουριστικό μας προϊόν καθρεφτίζεται και αντικατοπτρίζεται στη συμπεριφορά του κάθε Κύπριου προς τον φιλοξενούμενο που θα επισκεφθεί την χώρα μας.

Η πιο πάνω συνέντευξη παραχωρήθηκε για την σειρά ντοκιμαντερ Κυπρίων Έργα, με τον Στέλιο Γεωργίου που προβλήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2017 στο TV ONE. Αποσπάσματα φιλοξενούνται στο επεισόδιο με τίτλο "(link".