Ο τομέας εξερεύνησης και παραγωγής υδρογονανθράκων απαιτεί τη σύναψη μακροχρόνιων και πολλαπλών συμβάσεων μεταξύ πολλών συμβαλλόμενων μερών. Οι συμβάσεις αυτές παραμένουν σε ισχύ για αρκετά χρόνια, συνεπώς κατά τη διάρκεια της ισχύος της κάθε σύμβασης δημιουργούνται διαφορές μεταξύ των συμβαλλομένων, οι οποίες σε περίπτωση που δεν μπορούν να επιλυθούν εξωδικαστικά, επιλύονται μέσω διεθνούς διαιτησίας.

Λαμβάνοντας υπόψη τον τριπλό ρόλο του κράτους στον τομέα εξερεύνησης και παραγωγής υδρογονανθράκων (α) αδειοδοτικός, ως ιδιοκτήτης των υδρογονανθράκων, (β) νομοθετικός-κανονιστικός, ρυθμίζοντας το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο του εν λόγω τομέα, και (γ) συμβατικός, ως συμβαλλόμενος δια της κρατικής εταιρείας υδρογονανθράκων, οι διαφορές μεταξύ του κράτους και των πετρελαϊκών εταιρειών που προκύπτουν από τη σύμβαση εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, είναι πολυδιάστατες.

Αξιολογώντας τις σημαντικότερες μεθόδους επίλυσης της διαφοράς επί των συμβάσεων εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, δηλαδή της ρήτρας σταθεροποίησης της συμβατικής σχέσης, της προσαρμογής και τροποποίησης της σύμβασης με επαναδιαπραγμάτευση, καθώς και της διεθνοποίησης της διαφοράς με τη συμπερίληψη ρήτρας επίλυσης της διαφοράς με διεθνή διαιτησία, εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα:

Η ρήτρα σταθεροποίησης της συμβατικής σχέσης αν και έχει ως στόχο να αποτρέψει συμβατικά το κράτος από το να προβεί σε τροποποίηση νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου, επηρεάζοντας δυσμενώς τα δικαιώματα και συμφέροντα των αδειοδοτημένων πετρελαϊκών εταιρειών ως αυτά προβλέπονται και προστατεύονται από τη σύμβαση εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, ουσιωδώς απέτυχε να αποτρέψει τέτοια τροποποίηση, έχοντας υπόψη ότι αρκετά κράτη, κυρίως αναπτυσσόμενα, παρά την ύπαρξη της ρήτρας αυτής έχουν προβεί σε σημαντικές νομοθετικές αλλαγές.

Πέραν της αποτυχίας αυτής, η εν λόγω ρήτρα απεδείχθη χρήσιμο αποδεικτικό μέσο για τις πετρελαϊκές εταιρείες κατά την επίλυση επενδυτικών διαφορών από διεθνή διαιτητικά δικαστήρια, που έχουν προκύψει κυρίως από Διμερείς Επενδυτικές Συμφωνίες, αλλά και από Πολυμερείς Επενδυτικές Συμφωνίες, όπως είναι η Συνθήκη για το Χάρτη της Ενέργειας (Επενδυτικές Συμφωνίες).

Είναι γεγονός ότι η διεθνοποίηση της διαφοράς (με τη συμπερίληψη ρήτρας επίλυσης της διαφοράς με διεθνή διαιτησία στη σύμβαση εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων) προσδίδει ασφάλεια στις πετρελαϊκές εταιρείες, αφού σε περίπτωση τερματισμού ή παραβίασης της σύμβασης από το κράτος, η διαφορά επιλύεται από ένα διεθνές διαιτητικό δικαστήριο, εφαρμόζοντας αρχές του διεθνούς δικαίου πέραν του εφαρμοστέου δικαίου της σύμβασης. Περαιτέρω, οι επενδυτικές συμφωνίες προσδίδουν επιπρόσθετη προστασία, αφού μια διαφορά που προκύπτει από τη σύμβαση εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων δύναται να αναδειχθεί σε επενδυτική διαφορά, αφού η πετρελαϊκή εταιρεία δύναται να επικαλεστεί ταυτόχρονη παραβίαση της εφαρμοστέας επενδυτικής συμφωνίας.

Συγκριτικά με τη ρήτρα σταθεροποίησης της συμβατικής σχέσης, η επαναδιαπραγμάτευση έχει ως στόχο τη διατήρηση και βελτίωση της συμβατικής σχέσης. Η συμπερίληψη ρήτρας επαναδιαπραγμάτευσης και σταθεροποίησης της συμβατικής σχέσης στη σύμβαση εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, αν και έχουν εκ διαμέτρου αντίθετο σκοπό, ενισχύουν τη σταθερότητα και την προσπάθεια ομαλής διατήρησης της συμβατικής σχέσης, έχοντας υπόψη τις σημαντικές εξωγενείς αλλαγές οι οποίες επιφέρονται κατά κανόνα στον τομέα της εξερεύνησης και παραγωγής υδρογονανθράκων και επηρεάζουν δραστικά τα δικαιώματα των συμβαλλομένων.

Αναμφίβολα, η σχέση των αδειοδοτημένων πετρελαϊκών εταιρειών (επενδυτών) και κράτους στηρίζεται στην εμπιστοσύνη, η οποία ενδυναμώνεται με την αμφότερη εφαρμογή των συμβατικών υποχρεώσεων, η οποία χαρακτηρίζεται από αλληλοσεβασμό των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των μερών. Σε περίπτωση που η εμπιστοσύνη κλονίζεται ή δεν υπάρχει, τα συμβαλλόμενα μέρη αποφασίζουν να τερματίσουν τη συμβατική τους σχέση. Έχοντας υπόψη τη σημαντικότητα της επενδυτικής ασφάλειας και σταθερότητας στον τομέα της εξερεύνησης και παραγωγής υδρογονανθράκων ένεκα της ύπαρξης και διατήρησης μακροχρόνιων και πολλαπλών συμβάσεων, η φήμη των συμβαλλόμενων μερών επηρεάζεται αρνητικά, αφού μειονεκτούν σημαντικά έναντι των ανταγωνιστών τους.

Καταληκτικά, αξιολογώντας τις σημαντικότερες μεθόδους επίλυσης της διαφοράς επί των συμβάσεων εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, ακόμη και αν η σύμβαση εμπεριέχει ρήτρες επαναδιαπραγμάτευσης, σταθεροποίησης της συμβατικής σχέσης, και επίλυσης της διαφοράς με διεθνή διαιτησία, οι σημαντικές εξωγενείς αλλαγές οι οποίες επιφέρονται κατά κανόνα στον τομέα της εξερεύνησης και παραγωγής υδρογονανθράκων, μεταβάλλουν τη διαπραγματευτική ισχύ ενός εκ των συμβαλλομένων, και η διαφορά προκύπτει αναπόφευκτα. Συνεπώς, είναι εξαιρετικά σημαντικό κατά τη διαπραγμάτευση και σύναψη της συμφωνίας εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων να καταρτιστεί μια πολυεπίπεδη στρατηγική, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει σφαιρική αξιολόγηση των μεθόδων εκτόνωσης και επίλυσης των διαφορών, καθώς και πλάνο εξωδικαστικής και συμβιβαστικής επίλυσης τους, καταρτίζοντας στρατηγική επαναδιαπραγμάτευσης, και εντάσσοντας ρήτρα πολυεπίπεδης επίλυσης της διαφοράς (επαναδιαπραγμάτευση- διαμεσολάβηση- διαιτησία).

Μιχάλης Λοϊζίδης, Διοικητικός Σύμβουλος, KPMG Limited