Ο ρόλος του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού στην προστασία του καταναλωτή/επενδυτή
Το Διεθνές Δίκτυο για τη Χρηματοπιστωτική Εκπαίδευση (International Network on Financial Education - INFE) του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) (OECD/INFE) όρισε επίσημα τον χρηματο-οικονομικό αλφαβητισμό (financial literacy) ως «το συνδυασμό ετοιμότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς, στοιχεία απαραίτητα για την σωστή λήψη χρηματο-οικονομικών αποφάσεων, με τελικό στόχο την επίτευξη ατομικής χρηματο-οικονομικής ευημερίας». Ο χρηματο-οικονομικός αλφαβητισμός και η συναφής εκπαίδευση (financial education) κατέχουν πρωταρχικές θέσεις στην παγκόσμια ατζέντα στρατηγικών, όπως αναφέρεται στις Αρχές Εθνικών Στρατηγικών για τη Χρηματο-πιστωτική Εκπαίδευση, που αναπτύχθηκαν από τον φορέα OECD/INFE και εγκρίθηκαν από τους ηγέτες των G20 το 2012.
Η καταγραφή του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού ήταν μία από τις τρεις πρώτες προτεραιότητες του εν λόγω φορέα. Η καταγραφή ξεκίνησε το 2009 με σκοπό να αναπτυχθεί μία κοινή μεθοδολογία που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως βάση μέτρησης του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ των ενηλίκων, παρουσιάζοντας διάφορες προσαρμογές με το πέρασμα του χρόνου.
Το 2017, σε μια έκθεση του Ο.Ο.Σ.Α. με τίτλο «G20/OECD INFE Report on Adult Financial Literacy in G20 Countries» συγκρίνονται οι χρηματο-οικονομικές γνώσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές σε ένα δείγμα 101,596 ενηλίκων της ηλικιακής ομάδας 18 - 79 στις χώρες G20. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ένας μεγάλος αριθμός ενηλίκων δεν κατέχει τις βασικές χρηματο-οικονομικές γνώσεις.
Η παγκοσμιοποίηση αλλά και η τεχνολογική πρόοδος, η οποία έχει καταβάλει την χρηματο-οικονομική βιομηχανία, επιτρέπουν πλέον εύκολη πρόσβαση σε ένα μεγάλο όγκο πληροφόρησης, σε ένα ευρύ φάσμα καταναλωτών και επενδυτών. Αυτός ο όγκος, τις πλείστες φορές, αφορά ένα μεγάλο εύρος επενδυτικών προϊόντων, τα οποία μπορούν να προσαρμοστούν για να καλύψουν τις ποικίλες ανάγκες των καταναλωτών/επενδυτών. Ταυτόχρονα, πέρα από την αναγνώριση των προσωπικών τους αναγκών, οι απλοί καταναλωτές πρέπει να επιλέξουν, μέσα από μια πλειάδα χρηματο-οικονομικών επιλογών, την πιο κατάλληλη επενδυτική λύση που σίγουρα θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στη μετέπειτα οικονομική τους ευημερία.
Σύμφωνα με την έκθεση για το 2017 που διεξήγαγε η Διεθνής Μονάδα Συντάξεων της Allianz, υπό τον τίτλο «International Pension Papers 1/2017», η καλή κατανόηση των χρηματο-οικονομικών εννοιών ως επίσης και του κινδύνου (ανεξαρτήτως του επιπέδου μόρφωσης), μπορεί να επιδράσει αποτελεσματικά στην ικανότητα να λαμβάνονται οι σωστές επενδυτικές αποφάσεις πέρα από οποιαδήποτε συνέπεια εξαιτίας της μόρφωσης ή της ηλικίας.
Η εν λόγω έκθεση επιβεβαίωσε επίσης πως τα επίπεδα του χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού ανάμεσα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης παραμένουν χαμηλά. Σύμφωνα με την έρευνα των Standard & Poor’s «Global Financial Literacy Survey» (Global FinLit Survey) του 2014, μόλις ένας στους τρεις ενήλικες σε παγκόσμιο επίπεδο είναι χρηματο-οικονομικά εγγράμματος, υπό την έννοια ότι κατανοεί τις βασικές χρηματο-οικονομικές έννοιες της διαφοροποίησης κινδύνων (risk diversification), του πληθωρισμού, του απλού υπολογισμού επιτοκίου και του ανατοκισμού. Ο χρηματο-οικονομικός αναλφαβητισμός επεκτείνεται όχι μόνο σε αναπτυσσόμενες οικονομίες αλλά και σε χώρες με πολύ αναπτυγμένες χρηματο-οικονομικές αγορές. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, 52% των ενηλίκων κατά μέσο όρο θεωρούνται χρηματο-οικονομικά εγγράμματοι ενώ παρατηρείται υψηλός χρηματο-οικονομικός αναλφαβητισμός στη Νότια Ευρώπη, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία. Ακολουθούν η Βουλγαρία και η Κύπρος (65% του ενήλικου πληθυσμού είναι χρηματο-οικονομικά αναλφάβητοι) και μετά η Ρουμανία (78%), συγκριτικά με τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης όπως η Δανία, Γερμανία, Ολλανδία και Σουηδία, όπου το 35% του ενήλικου πληθυσμού είναι χρηματο-οικονομικά αναλφάβητο.
Ως εκ τούτου, και εφόσον γίνει επιμέτρηση και εκτίμηση του επιπέδου χρηματο-οικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ του γενικού πληθυσμού στην Κύπρο, είναι επιτακτική η ανάγκη για το σχεδιασμό και τη θεσμοθέτηση ενός ισχυρού νομοθετικού πλαισίου στη βάση ακαδημαϊκών προτύπων. Έτσι, θα προωθηθεί η εισαγωγή προγραμμάτων χρηματο-οικονομικής εκπαίδευσης στο εκπαιδευτικό σύστημα καθώς επίσης και η παροχή στοχευμένης εκπαίδευσης σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, η οποία θα εστιάζει σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και θα συμβαδίζει με το εξελισσόμενο χρηματο-πιστωτικό νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο. Απώτερος σκοπός πρέπει να είναι η προστασία όλων των καταναλωτών και επενδυτών από την χρηματο-οικονομική εκμετάλλευση, στα πλαίσια ενός ομαλού χρηματο-οικονομικού περιβάλλοντος.
Χριστιάνα Λοϊζου, Senior Associate, KPMG Limited