The Birth of a Nation (1915)

Μια από τις σημαντικότερες ταινίες όλων των εποχών από τον πρωτοπόρο του κινηματογράφου D.W. Griffith, το τρίωρο αυτό βωβό έπος άνοιξε το δρόμο για το αμερικανικό σινεμά ενώ υπήρξε το πρώτο blockbuster στην ιστορία, προπομπός επικών ταινιών όπως το Gone with the Wind και σημείο αναφοράς μέχρι και σήμερα για όλους τους σύγχρονους κινηματογραφιστές. Είναι όμως και ο παππούς όλων των ρατσιστικών ταινιών καθώς απεικονίζει τους μαύρους (βασικά λευκοί βαμμένοι με φούμο) ως σεξομανή τέρατα που κυνηγάνε να βιάσουν τις λευκές γυναίκες, δικαιολογεί την σκλαβιά και ηρωποιεί τα καθίκια της Κου Κλουξ Κλαν, η οποία μετά την προβολή της ταινίας μετατράπηκε από μια περιθωριακή συμμορία στο ρατσιστικό μεγαθήριο λευκής υπεροχής που γνωρίζουμε με χιλιάδες μέλη και πυρήνες σε όλες τις ΗΠΑ (υιοθετώντα μάλιστα τον φλεγόμενο σταυρό ως σύμβολο εκφοβισμού των θυμάτων της που ήταν επινόηση του Griffith και δεν υπήρχε πριν την ταινία). Αναμφισβήτητη η ιστορική αξία της και η συμβολή της στο σινεμά αλλά θα προτιμούσαμε αυτός ο ακρογωνιαίος λίθος της 7ης Τέχνης να μην είναι ένα απροκάλυπτο ρατσιστικό παραλήρημα, προσβλητικό και απαράδεκτο όχι μόνο για εκείνη αλλά για οποιαδήποτε εποχή!

Ολόκληρη η ταινία:

Gone with the Wind (1939)

Σίγουρα ένα από τα σπουδαιότερα φιλμ όλων των εποχών, το έπος του Victor Fleming αποτελεί μία ρομαντική απεικόνιση του αμερικανικού Νότου κατά τη διάρκεια και μετά τον Εμφύλιο, ένα αθάνατο love story με φόντο μια ταραγμένη εποχή, ένα υποδειγματικό blockbuster με εντυπωσιακά σκηνικά και εμβληματικούς χαρακτήρες, η εμπορικότερη ταινία όλων των εποχών (με πληθωριστική αναπροσαρμογή), ο θρίαμβος των 10 Όσκαρ και μία από τις πιο ρατσιστικές ταινίες όλων των εποχών. Όπα! Τι; Εκτός του ότι οι λευκοί τσιφλικάδες είναι οι cool τυπάδες και οι μαύροι σχεδόν αόρατοι, όσοι από τους τελευταίους φαίνονται απεικονίζονται σαν άβουλα, υπάκουα πλάσματα που όχι μόνο δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς τους αφέντες τους, τρέφουν και αισθήματα αγάπης γι’ αυτούς!

Επιπρόσθετα οι ελευθερωμένοι σκλάβοι του βορρά είναι παρίες για τους “καλούς και υπάκουους” ομόφυλούς τους που τους χαρακτηρίζουν “πιθήκους που επιτίθενται σε λευκές γυναίκες”. Η Hattie McDaniel που υποδύεται τη μαύρη νταντά υπήρξε η πρώτη έγχρωμη που απέσπασε Όσκαρ ερμηνείας, όμως στην απονομή καθόταν με τον συνοδό της στο πίσω μέρος της αίθουσας μακριά από τους υπόλοιπους (λευκούς) συντελεστές του φιλμ. Η ταινία αφαιρέθηκε πρόσφατα από τη συλλογή της υπηρεσίας streaming HBO Max της Warner εξαιτίας του παγκόσμιου χαμού που προκλήθηκε από τη δολοφονία του George Floyd με το σκεπτικό να την επαναφέρει με εκπαιδευτικές σημειώσεις γύρω από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής.

Song of the South (1946)

Πριν μετατραπεί σε υπέρμαχο και μπροστάρη της ποικιλότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας η Disney είχε μακρά παράδοση στη απεικόνιση και διαιώνιση ρατσιστικών στερεοτυπικών χαρακτήρων (ο ίδιος ο Walt Disney φημολογούνταν έντονα ότι ήταν ρατσιστής και αντισημίτης), όμως αυτός ο συνδυασμός animation και live action από τα 40s πήγε το ξέπλυμα της σκλαβιάς σε άλλο επίπεδο! Βασισμένο στις ιστορίες του (λευκού) δημοσιογράφου και συγγραφέα Joel Chandler Harris από τις αφηγήσεις των σκλάβων της φυτείας της Τζόρτζια όπου δούλευε ως έφηβος, το αμφιλεγόμενο φιλμ περιγράφει με τα... φωτεινότερα χρώματα τον μετεμφυλιακό Νότο όπου οι μαύροι εργάτες είναι τόσο χαρούμενοι και ευχαριστημένοι από τη συμπεριφορά των λευκών αφεντικών τους που όλοι μέρα χορεύουν και τραγουδούν για την ειδυλλιακή ζωή τους.

Η ιστορία επικεντρώνεται στη φιλία ενός λευκού αγοριού με first world problems με τον μαύρο επιστάτη της φυτείας της γιαγιάς του, τον Uncle Remus (ο James Baskett που απέσπασε ένα τιμητικό Όσκαρ ενώ δεν του επιτράπηκε καν να παρευρεθεί στην πρεμιέρα του φιλμ στη φυλετικά διαχωρισμένη Ατλάντα) ο οποίος του αφηγείται τρεις ιστορίες (που ζωντανεύουν με κινούμενα σχέδια, by far το καλύτερο κομμάτι της ταινίας) προκειμένου να του φτιάξει το κέφι αλλά και να του παραδώσει χρήσιμα μαθήματα ζωής. Αμφιλεγόμενο και αντικείμενο διαμάχης για δεκαετίες, το φιλμ (που ήταν η πρώτη απόπειρα της Disney για live action καθώς έμπαινε μέσα με τα δαπανηρά animation) δεν κυκλοφόρησε ποτέ σε home video στις ΗΠΑ ενώ δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στην πλατφόρμα streaming της Disney+ (αν και κυκλοφόρησε κανονικά στον υπόλοιπο κόσμο και διανέμεται μέχρι σήμερα τηλεοπτικά). 

Goodbye Uncle Tom (1971)

Οι “πατέρες” του mondo film (ντοκιμαντέρ ιδιαίτερα δημοφιλή στα 60s και 70s με συρραφή

“απαγορευμένων” πλάνων από εξωτικά μέρη του πλανήτη) Gualtiero Jacopetti και Franco

Prosperi σοκάρουν ξανά με ίσως το πρώτο mockumentary στην ιστορία. Οι δημιουργοί

ταξιδεύουν -υποτίθεται- στο χρόνο και στον αμερικανικό Νότο προ του εμφυλίου και

καταγράφουν από πρώτο χέρι τις φρικαλεότητες των λευκών σε βάρος των σκλάβων.

Τίποτα δεν μπορεί να σας προετοιμάσει γι’ αυτά που θα αντικρίσετε, η σχεδόν πορνογραφική βία θα ανακατέψει και τα πιο γερά στομάχια. Γυρισμένο εξ ολοκλήρου στην Αϊτή όπου οι δημιουργοί φιλοξενήθηκαν από τον διαβόητο δικτάτορα Papa Doc που τους έδωσε πλήρη πρόσβαση και έθεσε στη διάθεσή τους εκατοντάδες ντόπιους που χρησιμοποιήθηκαν για τις εμετικές και αποτρόπαιες πράξεις που απεικονίζονται. Αν και υποτίθεται ότι στέκεται απέναντι στη σκλαβιά, είναι αυτές οι καθαρά εκμεταλλευτικές και χωρίς ίχνος καλλιτεχνικής αξίας σκηνές βίας και εξευτελισμού που κόλλησαν στην ιταλική αυτή παραγωγή την ταμπέλα της ρατσιστικής φάρσας.

Τον αράπη κι αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς (1973)

Τι να πιάσεις και τι να αφήσεις απ’ αυτή τη σαβούρα της Καραγιάννης - Καρατζόπουλος που βγήκε την περίοδο που χούντα και ελληνικό σινεμά έπνεαν τα λοίσθια: Τον... διακριτικό τίτλο; Το ότι ο Κώστας Βουτσάς με blackface υποδύεται έναν Αφρικανό μπάτλερ; Ή ότι την εποχή που πάνω από 1 εκ. Ελληνες είχαν φύγει μετανάστες σε Βέλγιο και Γερμανία στην Ελλάδα κάποιοι έσπαζαν πλάκα με Αφρικανούς υπηρέτες; Όλα αυτά βέβαια ήταν λεπτομέρειες για το χουντικό καθεστώς που ενθάρρυνε και χρηματοδοτούσε αδρά τέτοια σκουπίδια που τόνιζαν, μεταξύ άλλων, την πλασματική ελληνική ανωτερότητα. Η αλήθεια είναι πως ο Κώστας Καραγιάννης επιχείρησε ένα επιδερμικό έστω σχόλιο πάνω στη ξενομανία των νεόπλουτων αθηναίων της εποχής όμως κι αυτό ακόμα παραγκωνίζεται από τον ξέχειλο ρατσισμό.

Επιπρόσθετα είναι από τις χειρότερες κωμωδίες (αν μπορείς να την πεις έτσι) του αείμνηστου Βουτσά, με παρωχημένο στόρι, cringe-worthy διαλόγους και απανωτές κρυάδες. Δεκτό ότι η τέχνη κρίνεται με βάση την εποχή που δημιουργήθηκε και όχι με τα σημερινά δεδομένα (δεν νομίζω πως ο Ζαμπέτας που τραγουδάει για τον αράπη, τον μαύρο, τον σκύλο τον ταμ ταμ ταμ ήταν ρατσιστής, απλά εμπνέεται από μια πολύ γνωστή παροιμία που σήμερα δεν διανοείσαι καν να ξεστομίσεις) όμως καλό θα ήταν όταν προβάλλεται στην τηλεόραση να συνοδεύεται από ανάλογες ενδείξεις ή προειδοποιήσεις. Άλλα αλήστου μνήμης blackface, ο Γιώργος Μούτσιος ως υπηρέτης του Λάμπρου Κωνσταντάρα στο “Ο άνθρωπος που γύρισε από τη ζέστη” (1972), η Κάκια Αναλυτή ως “Αγάπη μου ουά ουά” (1974) και η Νατάσα Γερασιμίδου με τον Βασίλη Μπουγιουκλάκη... κανίβαλοι στο όχημα του Μουστάκα “Ο Δυναστείας” (1985). 

Mandingo (1975)

Αυτός ο ρατσιστικός οχετός κατάφερε να εξοργίσει κοινό και κριτικούς ακόμα και στα μέσα των 70s που δεν ήταν ακριβώς και η επιτομή της πολιτικής ορθότητας ως εποχή! Ο πρωταθλητής μποξέρ Ken Norton πρέπει να είχε φάει καμιά γερή που θόλωσε για τα καλά την κρίση του αλλιώς δεν εξηγείται γιατί δέχτηκε να παίξει σ’ αυτή την “κουράδα” όπως την χαρακτήρισε ο αείμνηστος Roger Ebert! O Norton υποδύεται έναν σκλάβο που κάνει τον πυγμάχο όταν βέβαια δεν πηδάει τη γυναίκα του ιδιοκτήτη του - ο οποίος με τη σειρά του βιάζει νεαρές σκλάβες. Όπως καταλάβατε δεν είναι ακριβώς και το 12 Years a Slave - αντίθετα είναι σαδιστικό, ξεδιάντροπα εκμεταλλευτικό και γεμάτο ενοχλητικά στερεότυπα.

Soul Man (1986)

Για να καταφέρει να μπει στο Χάρβαρντ, o C. Thomas Howell βάφεται μαύρος και κερδίζει υποτροφία που προοριζόταν για έγχρωμο φοιτητή. Μια 15ετία πριν το φρικαλέο White Chicks υπήρξε ο Soul man! Ακόμα κι αν χάψεις την κεντρική ιδέα (λευκός γίνεται μαύρος με... χάπια αλλά εξακολουθεί να μοιάζει με λευκό με φουντωτά μαλλιά και μαύρισμα από σολάριουμ, όπως και ο Μάικλ Τζάκσον έμοιαζε στα τελευταία του με μαύρο αλμπίνο) δεν μπορείς να παραβλέψεις ότι αυτή η trashy κωμωδία απ’ τα κιτσάτα 80s, είναι πέρα για πέρα προβλέψιμη, βαρετή κι ενίοτε εκνευριστική. Υποτίθεται ότι είναι σάτιρα των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων αλλά χρησιμοποιώντας κλισέ και στερεότυπα για να βγάλεις γέλιο (που βγάζει ελάχιστο έως καθόλου) μην περιμένεις να σου αναγνωριστούν και αγνές προθέσεις! Διόλου περίεργο που αμέσως μετά απ' αυτή τη φλόπα η καριέρα του Howell πήγε κατά διαόλου.