Οι «Χρυσές Σφαίρες των ανθρωπιστικών βραβείων» που απονέμει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν διαθέτουν τη γκλαμουριά ή την αναγνωρισιμότητα των Νόμπελ, έχουν έντονη πολιτική χροιά και δεν αρέσουν σε όλους το ίδιο. Ένας λόγος παραπάνω να τις μάθουμε καλύτερα.
Αν η Γραφειοκρατία ήταν υπηρεσία τα κεντρικά της σίγουρα θα ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτός ο γαλαζοκίτρινος γίγαντας των 28 χωρών, 513 εκατομμυρίων κατοίκων, 24 γλωσσών και αμέτρητων τόνων χαρτούρας που μεταφράζονται σε νόμους, οδηγίες και ψηφίσματα που επηρεάζουν, κάποια λιγότερο και άλλα περισσότερο, τις ζωές μας. Όμως κάτω από όλο αυτό το χαρτομάνι, τη Βαβέλ των σπαστών αγγλικών και το ατέλειωτο πήγαινε έλα στους διαδρόμους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο, κρύβεται ένας θεσμός άγνωστους στους περισσότερους αλλά σημαντικός όσο η ανθρώπινη ζωή. Γιατί αυτή ακριβώς δοξάζει και ταυτόχρονα προστατεύει.
Το Βραβείο Ζαχάρωφ Για την Ελευθερία της Σκέψης (όπως είναι ο πλήρης τίτλος του) θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 1988 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Ρώσου πυρηνικού φυσικού Andrei Dmitrievich Sakharov, ενός υπέρλαμπρου επιστήμονα που συνέβαλε στο πυρηνικό πρόγραμμα της ΕΣΣΔ σε τέτοιο βαθμό που εντέλει το σιχάθηκε και το γύρισε σε αντιπυρηνικός ακτιβιστής και υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (κάτι σαν Linda Lovelace των πυρηνικών). Το 1975 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης όμως η δράση του είχε ως συνέπεια να διωχθεί λυσσαλέα από το καθεστώς και να εξοριστεί στο Γκόρκι (τη διαβόητη πόλη-γκέτο γνωστή ως “ρωσικό Ντιτρόιτ” που ήταν απροσπέλαστη για τους ξένους μέχρι και το 1990). Γι’ αυτό το λόγο το συγκεκριμένο βραβείο δεν απολαμβάνει την καθολική αποδοχή πχ των Νόμπελ καθώς για κάποιους αγκυλωμένους νοσταλγούς του σιδηρού παραπετάσματος, αυτός που είναι προασπιστής της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό ένα καθεστώς μετατρέπεται πολύ εύκολα σε προδότη, λιποτάκτη, τρομοκράτη ή προπαγανδιστικό όργανο όταν κάνει ακριβώς τα ίδια στο δικό μας καθεστώς. Βασική ανθρώπινη φύση, αναλλοίωτη εδώ και αιώνες.
Αν το Νόμπελ Ειρήνης είναι το Όσκαρ του ανθρωπισμού, το Ζαχάρωφ είναι οι Χρυσές Σφαίρες, αφού ενίοτε λειτουργεί ως προάγγελος του πρώτου, η Malala Yousafzai για παράδειγμα (η 15χρονη Αφγανή ακτιβίστρια που υπερασπίστηκε το δικαίωμά της στην εκπαίδευση απέναντι στους Ταλιμπάν και πυροβολήθηκε στο κεφάλι για τους κόπους της) τιμήθηκε με το βραβείο Ζαχάρωφ το 2013 έναν χρόνο πριν μοιραστεί το Νόμπελ Ειρήνης με τον Ινδό Kailash Satyarthi. Άλλες πάλι φορές απονέμεται σε ακτιβιστές που η ζωή τους βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο ώστε η περίπτωσή τους να βρεθεί στο παγκόσμιο επίκεντρο και να ασκηθούν πιέσεις στο καθεστώς που τους διώκει, όπως ο φυλακισμένος Σαουδάραβας συγγραφέας και ακτιβιστής Raif Badawi, ο δημόσιος ραβδισμός του οποίου σταμάτησε μετά τη βράβευσή του το 2015 αλλά και ο Ουκρανός σκηνοθέτης Oleg Sentsov που συνελήφθη στην Κριμαία από τους Ρώσους και καταδικάστηκε σε 20ετή κάθειρξη για τρομοκρατικές πράξεις και ο οποίος αποφυλακίστηκε ένα χρόνο μετά την απονομή του Ζαχάρωφ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
το συγκεκριμένο βραβείο δεν απολαμβάνει την καθολική αποδοχή πχ των Νόμπελ καθώς για κάποιους αγκυλωμένους νοσταλγούς του σιδηρού παραπετάσματος, αυτός που είναι προασπιστής της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό ένα καθεστώς μετατρέπεται πολύ εύκολα σε προδότη, λιποτάκτη, τρομοκράτη ή προπαγανδιστικό όργανο
Στιγμιότυπο από τη φετινή απονομή
Παρόμοια περίπτωση είναι και η φετινή, ίσως η πιο κρίσιμη απ’ όλες, καθώς ο φετινός αποδέκτης του Βραβείου Ζαχάρωφ, ο διακεκριμένος Ουιγούρος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθηγητής οικονομικών και υπέρμαχος των δικαιωμάτων της μειονότητας των Ουιγούρων της Κίνας Ilham Tohti, φυλακισμένος από το 2014, έχει να δώσει σημεία ζωής από το 2017, όταν και μίλησε μαζί του για τελευταία φορά η κόρη του Jewher IIham η οποία ζει μόνιμα στις ΗΠΑ και βρέθηκε στο Στρασβούργο την Τετάρτη για να παραλάβει το βραβείο στη θέση του αγνοούμενου πατέρα της. Με τη βράβευση ελπίζει να ασκηθεί κάποιο είδος πίεσης στο Πεκίνο ώστε να αποκαλύψει το μέρος που κρατείται ο πατέρας της και να έρθει σε επαφή μαζί του. “Αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζω καν αν ζει” είπε στην πιο φορτισμένη συναισθηματικά στιγμή της απονομής.
Οι Ουιγούροι είναι μια “αόρατη” μειονότητα της Κίνας παρά το γεγονός ότι αριθμεί πάνω από 11 εκατομμύρια ανθρώπους οι οποίοι κατοικούν κυρίως στην Xinjiang, μία αυτόνομη περιοχή στα βορειοδυτικά της χώρας. Τουρκικό φύλο και μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, οι Ουιγούροι είναι μεν μία από τις 56 εθνοτικές μειονότητες της Κίνας που αναγνωρίζονται επίσημα από το Πεκίνο, όμως τα τελευταία χρόνια διώκονται συστηματικά από την κυβέρνηση με το πρόσχημα των αποσχιστικών τάσεων. Το Πεκίνο δεν αναγνωρίζει τους Ουιγούρους ως αυτόχθονες παρά μόνο ως μία από τις πολλές μειονότητες μιας πολυπολιτισμικής περιοχής με συνέπεια να έχει αναπτυχθεί εντός της κοινότητας ένα μετριοπαθές κίνημα για περιφερειακή αυτονομία.
Η κυβέρνηση προκειμένου να καταστείλει το εν λόγω κίνημα δημιούργησε στρατόπεδα συγκέντρωσης τα οποία βάφτισε “εκπαιδευτικά κέντρα” όπου κρατούνται όσοι Ουιγούροι θεωρούνται αυτονομιστές προκειμένου να αναμορφωθούν σε υπάκουους και νομοταγείς κομμουνιστές. Υποτίθεται πως η “αναμόρφωση” διαρκεί μέχρι 12 μήνες ανάλογα με τις επιδόσεις των “φοιτητών” στα διάφορα τεστ και μετά την “αποφοίτηση” οι πλήρως αναμορφωμένοι Ουιγούροι επιστρέφουν στα σπίτια τους, όμως σύμφωνα με την Jewher κανείς δεν έχει ξαναδεί αυτούς τους “απόφοιτους”. Υπολογίζεται πως περίπου 1 εκ. Ουιγούροι (περίπου το 1/10 του πληθυσμού) κρατείται παράνομα σ’ αυτά τα “κέντρα” με δικαίωμα ενός μόνο τηλεφωνήματος την εβδομάδα. Κάποιοι, όπως ο Ilham Tohti μπορεί απλά να εξαφανιστούν από προσώπου γης για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο Ilham Tohti εργάστηκε για περισσότερες από δύο δεκαετίες για την προώθηση του διαλόγου και της κατανόησης μεταξύ των Ουιγούρων και των υπόλοιπων πληθυσμών της Κίνας. Αντιστάθηκε στις κυβερνητικές μεθόδους καταπίεσης της μειονότητας που περιλαμβάνουν από θρησκευτικούς περιορισμούς μέχρι οικονομικό μαρασμό της περιοχής, ζητώντας ίσα δικαιώματα στην ανάπτυξη και την ευημερία. Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη τον Σεπτέμβριο του 2014 για τον ακτιβισμό του μετά από διήμερη δίκη-παρωδία ενώ από το 2017 κανείς δεν γνωρίζει που κρατείται και αν ακόμα ζει.
Είναι γνωστός για την έρευνά του σχετικά με τις σχέσεις των Ουιγούρων και των Κινέζων, και είναι ένθερμος υποστηρικτής της εφαρμογής της νομοθεσίας σχετικά με την περιφερειακή αυτονομία στην Κίνα. Ήταν επίσης υπεύθυνος του Uyghur Online, ενός ιστότοπου που πραγματεύεται θέματα των Ουιγούρων. Από αυτή την πλατφόρμα ο Ilham Tohti επέκρινε τακτικά τον αποκλεισμό του πληθυσμού των Ουιγούρων της Κίνας από την ανάπτυξη που γνωρίζει η χώρα και ενθάρρυνε τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με το καθεστώς και τη μεταχείριση της κοινότητας των Ουιγούρων στην κινεζική κοινωνία. Για τις ενέργειες αυτές κηρύχθηκε «αυτονομιστής» από το κινεζικό κράτος κάτι που τελικά σφράγισε τη μοίρα του.
Εκτός από το Βραβείο Ζαχάρωφ στον Tohti έχει επίσης απονεμηθεί το βραβείο PEN/Barbara Goldsmith Freedom to Write (2014), το Βραβείο Martin Ennals (2016) και το Βραβείο για την Ελευθερία του Liberal International (2017) ενώ έχει προταθεί και για το Νόμπελ Ειρήνης 2019.
