Του Πάρι Δημητριάδη 

Στην κεντρική φωτογραφία ένα από τα εκατοντάδες δείγματα κυπριακού μοντερνισμού στην περιφραγμένη Αμμόχωστο

Σάββατο πρωί, 10 Οκτωβρίου 2020. Μετά από την «αιφνίδια» ανακοίνωση για άνοιγμα της περίκλειστης, αποφασίζω να επισκεφτώ την Αμμόχωστο. Χρόνια ολόκληρα ήθελα να μπω μέσα στην πόλη- φάντασμα, ήταν τόσο «συναρπαστική» η ύπαρξή της στο νησί μου. Έχω επιπλέον καταγωγή από εκεί, γεννήθηκα και μεγάλωσα με αφηγήσεις. Λίγες ώρες μετά, έρχομαι αντιμέτωπος με μία από τις πιο συνταρακτικές και αντικανονικές εμπειρίες στη ζωή μου. 

Όπου σταθώ και όπου κοιτάξω, οι εικόνες με καθηλώνουν. Οι φωτογραφίες που βγάζω με το κινητό, πολλές, θέλω να γράψω κάτι, δεν ξέρω τι. Από πού να το πρωτοπιάσεις και τι να πρωτοπείς. Τι να πρώτο-σχολιάσεις; Αμηχανία και θλίψη. Βαθιά θλίψη.  

Σκέφτομαι να μοιραστώ μία μάλλον αφελή και μάταιη σκέψη και επιθυμία μου: Δεν θέλω να μπουν μπουλντόζες στην περίκλειστη! Είναι κομμάτι της Ιστορίας μας πια, πρέπει να αποτραπεί η κατεδάφισή της. Έστω ένα μέρος της πόλης - φάντασμα πρέπει να διασωθεί, να λειτουργήσει ως μνημείο ενάντια στη φρίκη και στον πόλεμο. Πώς είναι ένα κομμάτι του τείχους στο Βερολίνο που συντηρήθηκε;

Η οποιαδήποτε παρέμβαση και απόπειρα ανοικοδόμησης στην περίκλειστη περιοχή χρήζει λεπτότητας και προσοχής. Τεράστιας!

Το ενδεχόμενο όμως του να μπουν σύντομα μπουλντόζες μέσα στην περίκλειστη και να κατεδαφίσουν τα πάντα είναι τόσο πιθανό πια...Έχει επανειλημμένα συμβεί άλλωστε και στα «πολιτισμένα» και διεθνώς αναγνωρισμένα εδάφη μας: Τόσα και τόσα είναι τα παραδείγματα όπου μπουλντόζες εισέβαλαν σε μνημεία και αρχιτεκτονήματα, κατεδαφίζοντας και σφαγιάζοντας κυριολεκτικά και με ιερόσυλη διάθεση την ιστορία τους. Ανεξαρτήτως πολιτισμικής ή άλλης κληρονομιάς και αξίας.

Είναι όμως τόσο μοναδική και ιδιάζουσα περίπτωση η σφραγισμένη Αμμόχωστος! Το σενάριο της άτακτης κατεδάφισής της, όπως προκηρύσσουν με το γνωστό ύφος του άξεστου, μεσανατολίτη χωριάτη οι Τούρκοι πολιτικοί (που μας μοιάζουν πολύ και σ’ αυτό το κομμάτι) με φοβίζει στην παρούσα φάση, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

Το «τρίπ» της περιπλάνησής μου στους ανοιχτούς πια δρόμους της περίκλειστης πόλης είναι ζοφώδες και παρανοϊκό. Σαν μεταφυσικό. Σε πολλαπλά επίπεδα. 

Καταρχάς είναι λες και μπαίνεις μέσα στο χρονοντούλαπο και διακτινίζεσαι στα σέβεντις!. Βλέπεις μπροστά σου μια ολόκληρη πόλη, όπως ήταν διαμορφωμένη, τότε. Πονείς βαθιά εάν με οποιοδήποτε τρόπο συσχετίζεσαι με την ιστορία της, σοκάρεσαι σοβαρά αν ως οποιοσδήποτε άνθρωπος έχεις μία στοιχειώδη ενσυναίσθηση για το δράμα της. Ταυτόχρονα, εκστασιάζεσαι: Είναι τόσο μνημειώδες το ιστορικό ντοκουμέντο που ξεδιπλώνεται χειροπιαστό μπροστά σου. 

Η κεντρική οδός Δημοκρατίας, η τότε εμπορικότερη και διασημότερη οδός της πόλης, παρουσιάζει σίγουρα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην περιοχή που «άνοιξε».

Η είσοδος στην πόλη - φάντασμα γίνεται σε ώρες γραφείου: Από την τάδε ώρα το πρωί, μέχρι την τάδε ώρα το απόγευμα. Μουσειακό, φολκλορικό έκθεμα προς θέαση και προσεχή κατεδάφιση. Οι μυρωδιές της φρεσκοβαμμένης ασφάλτου και των αρωμάτων των ξέγνοιαστων επισκεπτών, οι οποίοι με ενοχλητικό τρόπο περιχαρίζουν μέσα στα ερείπια, τρώγωντας παγωτό και βγάζοντας σέλφι, μια όμορφη ηλιόλουστη μέρα του Οκτώβρη στην Κύπρο, σμίγουν τόσο περίεργα με τα κουφάρια των λεηλατημένων κτηρίων...

Εμπορικά καταστήματα, νυχτερινά μαγαζιά, νεοκλασικά διαμάντια και ιστορικά κτίρια - τοπόσημα, μεταπολεμικά και μοντερνιστικά, ξεδιπλώνονται το ένα μετά το άλλο συνθέτοντας μια οπτική παραδοξότητα που δύσκολα μπορεί να τη διαχειριστεί και να την επεξεργαστεί ο νους. Δυσκολεύεσαι να αντιληφθείς αν αυτό που ζεις είναι αλήθεια ή ψέματα. Αντικρίζεις τα κτήρια που επέζησαν και από τη μία βλέπεις φρίκη, πόνο και λεηλασία και από την άλλη βλέπεις να παίρνει σχήμα και μορφή μία ξέγνοιαστη και ευημερούσα ζωή, που τόσο απότομα και βάναυσα διακόπηκε μία μέρα, μισό σχεδόν αιώνα πριν. Τον Αύγουστο του 74'.

Κι όμως, η πόλη στέκει. Πινακίδες μαγαζιών, οδικές σημάνσεις που ενδιαφερόντως διατηρούνται αλώβητες και μοιάζουν να τοποθετήθηκαν χθες, διαλυμένες και θρυμματισμένες βιτρίνες και προσόψεις καταστημάτων που ουρλιάζουν λεηλασία και πλιάτσικο. Στο βάθος, η εύκολα αντιληπτή αίσθηση μιας φοβερά ανεπτυγμένης για την εποχή της πόλης. 

Μιας πόλης παραθαλάσσιας και μοντέρνας, που αν και με μια πρώτη ανάγνωση μπορεί να νομίσεις πως παραπέμπει στο ευτελές τουριστικό προϊόν των γειτονικών χωριών που την αντικατέστησαν, με μια πιο προσεκτική ματιά διαπιστώνεις πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει: Έστω σκελετωμένη και αποστεωμένη, όπως είναι σήμερα, η πόλη της Αμμόχωστου δεν μοιάζει με τα τουριστικά θέρετρα της Νάπας και του Πρωταρά. Εδώ μιλάμε για έναν αστικό ιστό με ιστορία και υπόσταση. Με σινεμά, θέατρα, πολιτισμό και με διεθνούς κλάσης τουρισμό. Με χολιγουντιανούς αστέρες και προσωπικότητες του διεθνούς τζετ «που την είχαν καταστήσει ως τον πιο δημοφιλή τουριστικό προορισμό της Ανατολικής Μεσογείου», όπως μετέδιδαν τα κολακευτικά, ξένα ρεπορτάζ της τότε εποχής.

Το «Vegas της Μεσογείου» και η «Γαλλική Ριβιέρα» της Κύπρου, που μέσα σε μία μόνο μέρα εγκαταλείφθηκε κακήν κακώς απ’ τους κατοίκους της και έγινε λάφυρο στα χέρια απολίτιστων, που τη λεηλάτησαν, τη βίασαν, την κατέκλεψαν και την περίφραξαν μετατρέποντάς την για μισό αιώνα σε ένα γκροτέσκο θέαμα. Που δεν άφησαν στην κυριολεξία τίποτα σε έπιπλα και προσωπικά αντικείμενα. Που τα κατέκλεψαν όλα και έφυγαν. Πόσο μεγάλη αντίθεση με την πρότερη, λαμπερή εικόνα της. 

Πόσο εντάξει είναι μέσα στους επόμενους μήνες ή χρόνια να δούμε την περίκλειστη Αμμόχωστο να ισοπεδώνεται απ’ τις μπουλντόζες, εξυπηρετώντας τα οικονομικά αυτή τη φορά συμφέροντα των νέων της κατακτητών; Κατακτητές, που τώρα δεν θα έρθουν με όπλα και τάνκς. Κατακτητές που δεν θα είναι απαραίτητα τουρκικής εθνικότητας.

Δεν πρέπει να επιδειχθεί σεβασμός ακόμα και στην πτυχή της πόλης - φάντασμα; Αλήθεια, εμείς που υποτίθεται είμαστε πιο πολιτισμένοι, που είμαστε τα θύματα της υπόθεσης στην Αμμόχωστο, αντιλαμβανόμαστε το πόσο ξεχωριστή περίπτωση είναι σήμερα η περίκλειστη; Αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος και το βεληνεκές του μοναδικού αυτού ιστορικού παραδόξου, όπου μια ολόκληρη πόλη από ριβιέρα της Ανατολικής Μεσογείου έγινε για μισό αιώνα κουφάρι και μία τεράστια αστική ταφόπλακα; 

Αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει, στο έτος 2020, να μπορείς να διακτινίζεσαι κυριολεκτικά στον χρόνο, περπατώντας σε μία πόλη όπως ήταν κτισμένη και προοδευτικά ρυμοτομημένη το 1974;  Είναι κομμάτι της ιστορίας της η εγκατάλειψη!

Όσο ερείπιο κι αν έχει γίνει, η Αμμόχωστος του τότε βρίσκεται ακόμη στη θέση της. Όσο ετοιμόρροπα, λεηλατημένα και σάπια κουφάρια και σκελετοί από μπετόν και να είναι τα μοντερνιστικά κτήρια του τότε, ακόμη στέκουν! 

Δεν ξέρω τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να κάνουμε πια. Σίγουρα υπήρξαμε κι εμείς αδιάλλακτοι. Το μαρτυρούν οι επτά πόσες φορές που μας την έδιναν και απορρίπταμε. Εκ των υστέρων βέβαια, όλα είναι εύκολο να τα κρίνεις. Όπως εύστοχα έγραψε ο Μάριος Επαμεινώνδας προχθές, το ιδιοκτησιακό είναι μόνο μία παραμετρος του κυπριακού προβλήματος.

Στη βόρεια πάντως πλευρά της περίκλειστης, στον δρόμο προς την αρχαία Έγκωμη και Σαλαμίνα, κτίστηκε μετά τον πόλεμο μία νέα πόλη. Η Gazimağusa ή σκέτο Μağusa, όπως την αποκαλούν χιλιάδες απλοί και καθημερινοί άνθρωποι που την έκτισαν και κατοικούν, και που στη συντριπτική τους πλειοψηφία, όπως στο κάθε μέρος του πλανήτη, δεν συνδέονται με απανθρωπιά και εγκλήματα πολέμου, είναι μία πόλη επίσης σύγχρονη. Μία πόλη που φιλοξενεί το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο των κατεχομένων, μία πόλη με κοινωνική, εμπορική και πολιτιστική ζωή, με πύργους και με καταστήματα. Μία πόλη, που μπορεί να μην έχει την αίγλη και τη γοητεία του Βαρωσιού των σέβεντις (θεωρείται μάλιστα υποδεέστερη και υποβαθμισμένη συγκριτικά με τη σημερινή Κερύνεια) έχει όμως αλήθεια και αληθινούς ανθρώπους να την κατοικούν, που όσο κι αν εμείς στρουθοκαμηλίζουμε αποκαλώντας τους ψεύτικους, μόνο με πόλεμο θα φύγουν. Θέλουμε πόλεμο; Έχει νικητές και ηττημένους ο οποιοσδήποτε πόλεμος;

Αν είναι κάτι που από την αρχαιότητα χαρακτηρίζει τη χώρα μας είναι η πολυπολιτισμική και πολυεθνική της ταυτότητα. Το ελληνικό στοιχείο υπήρξε αδιαμφισβήτητα κυρίαρχο και σίγουρα έχει αντέξει με θαυμαστό τρόπο στο βάθος του χρόνου, ως νησί όμως η Κύπρος ανέκαθεν ήταν κράμα πολιτισμών, και αυτό ανεξαρτήτως αν το εθνικό μας αφήγημα προσέγγισε το θέμα προπαγανδιστικά και ανιστόρητα. 

Για όλους όσοι όμως έχουν ξεπεράσει το βλαβερό σύνδρομο του εθνικισμού ή που δεν είχαν την ατυχία να προσβληθούν απ’ αυτό, η παρουσία του τουρκικού, όπως και του ρωσικού, του ασιατικού, του βαλκανικού, του βρετανικού και οποιουδήποτε άλλου στοιχείου, μας πλουτίζουν, δεν είναι αρνητικά για τη χώρα μας. Είδαμε με τα Cyprus Papers και το ήθος των πατριδοκάπηλων. Άνθρωποι που με την πρώτη ευκολία ξεπλένουν εξωφρενικά, ρατσιστικά συνθήματα όπως το 'Τούρκοι - Μογγόλοι - Δολοφόνοι' με αιτιολογία τον πόνο και την αγανάκτηση και επιστρέφουν στη σάπια μπίζνα των χρυσών διαβατηρίων μετά, όπου πραγματικά ανήκουν. Αυτό είναι το ήθος τους.

Πόσο ανέφικτη είναι η έστω και υπό τις παρούσες συνθήκες επιστροφή των κατοίκων στην περίκλειστη περιοχή; Πόσο κακή είναι η ιδέα της συνύπαρξης των Βαρωσίων με τη «νέα» τουρκοκυπριακή Αμμόχωστο; Πού οδηγηθήκαμε μετά τις τόσες δεκαετίες μονοδιάστατης και εθνοκάπηλης ρητορικής;

Ανησυχώ για τις μπουλντόζες, Αμμόχωστος. Σώζεσαι; Δεν ξέρω. Ίσως και να μην σώζεσαι.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η είσοδος, σήμερα, στο Perroquet club στην Αμμόχωστο