Συνέντευξη στην Νίκολα Καρατζιά

Ως μητέρα μικρού παιδιού, βρέθηκα αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια ενώπιον συζητήσεων μεταξύ γονέων. Μητέρες προβληματισμένες για το κατά πόσο θα έπρεπε να κόβουν τα μαλλιά του αγοριού τους, αφού άλλοι ενήλικες, υποστήριζαν πως «κόψε τα όσο είναι νωρίς, για να μην τραβάς τα δικά σου μαλλιά μετά».

Αγόρια που σε ένα παιδικό κατάστημα, «τόλμησαν» να κρατήσουν στα χέρια κούκλα και έγιναν στόχος «σεξιστικών» σχολίων από άλλα παιδιά, του τύπου «Εν είσαι κορούα. Τούτα εν παιχνίδια για κορίτσια μόνο». Απόψεις που απορρέουν συνήθως από την οικογένεια, υιοθετούνται και αναπαράγονται δημιουργώντας έμφυλα στερεότυπα ακόμη και στα παιχνίδια, «λερώνοντας» την παιδική αθωότητα.

Η Μαρίνα Σταυρινού (Κλινική Ψυχολόγος, MSc, Νευροψυχολόγος, MSc.) καταρρίπτει μέσα από τη συζήτησή μας, τις ετικέτες «κοριτσίστικα» και «αγορίστικα», κάνοντας σαφές πως όλα τα παιχνίδια είναι για όλα τα παιδιά!

Τελικά, τα παιχνίδια των παιδιών πρέπει να διαχωρίζονται βάσει φύλου; 

Πηγαίνοντας σε καταστήματα παιχνιδιών στην Κύπρο, είναι εμφανής ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων. Άθελα ή θεληματικά, τα παιδιά με αυτό τον τρόπο θα εστιάσουν μόνο στο φύλο που τους ενδιαφέρει. Υπάρχουν πολλά ερωτήματα για το κατά πόσο θα πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός, αφού έτσι περιορίζουμε τις επιλογές τους, με αποτέλεσμα τα αγόρια να διαλέγουν μόνο «αγορίστικα» αυτοκινητάκια ή σπαθιά και τα κορίτσια μόνο κούκλες και κουζινικά είδη. Αυτό το φαινόμενο θα πρέπει σταδιακά να εξαλειφθεί, αφού όλα τα παιχνίδια είναι για όλα τα παιδιά. 

Οπότε, και στα καταστήματα πρέπει να σταματήσουν να υφίστανται διάδρομοι με «αγορίστικα» και «κοριτσίστικα»;

Δεν είναι δίκαιο να γίνεται ο διαχωρισμός αυτός αλλά στην Κύπρο του 2020, οι νόρμες και η κοινωνία δεν είναι απολύτως έτοιμες για να αποδεχτούν με μεγάλη ευκολία τη μελλοντική αλλαγή και αφομοίωση των πραγμάτων. Έστω, κι αν όπως προανέφερα και το ξαναλέω, όλα τα παιχνίδια είναι για όλα τα παιδιά.  

Πολλοί γονείς θεωρούν ότι εάν παίζει το αγόρι τους με κούκλα, κουζινικά σκεύη ή εάν φοράει ρούχα σε ροζ χρώμα, συνεπάγεται ότι θα γίνει «αδύναμο» ή ομοφυλόφιλο μεγαλώνοντας. Τι απαντάτε σε αυτό;

Πολλοί γονείς προσπαθούν να επιβάλουν το «σωστό» και προκαθορισμένο - στο φύλο του κάθε παιδιού - παιχνίδι ή χρώμα. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, το ροζ χρώμα συνδεόταν άμεσα με τα αγόρια. Υποστηριζόταν ότι ήταν πιο κατάλληλο αφού υποδήλωνε επιβλητικότητα και δύναμη.

Συνοψίζοντας, οι γονείς διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σε εκείνους που θα πανικοβληθούν αν το αγοράκι τους παίζει με κούκλες και σε αυτούς που θα το ενθαρρύνουν να συνεχίσει να παίζει και να φοράει ό,τι θέλει. Οι γονείς που πανικοβάλλονται, είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι το αγοράκι τους στο μέλλον θα είναι πιο θηλυπρεπές, πιο ευάλωτο ή ακόμα και ομοφυλόφιλο.

Στην πραγματικότητα ωστόσο, τα παιδιά είναι κατά πολύ πιο δημιουργικά από κάθε ενήλικα. Αν παίζουν με κούκλες, πιθανόν να υποδηλώνουν στοργικότητα και τρυφερότητα, αν προτιμούν τα μαγειρικά σκεύη πιθανόν να υποδηλώνουν δημιουργικότητα και φαντασία. Αν οι γονείς ανησυχούν για τη σεξουαλικότητα του αγοριού τους λόγω των προτιμήσεων του στα παιχνίδια, τότε αυτός τους ο φόβος, πιθανόν να κάνει στο παιδί μεγαλύτερη ζημιά από ότι τα ίδια τα παιχνίδια. 

Προτρέποντας τα κορίτσια μας να παίζουν μόνο με σφουγγαρίστρες ή πριγκίπισσες, ντύνοντας και στολίζοντας τις, τα ωθούμε άθελά μας σε έναν πιο υλιστικό, επιφανειακό τρόπο ζωής ή ακόμη τα «εγκλωβίζουμε» σε ανασφάλειες, περνώντας τους υποσυνείδητα το μήνυμα πως οφείλουν να είναι πάντα τέλεια και νοικοκυρές;

Ναι, πολύ πιθανόν να ωθούνται σε καλούπια και στερεότυπα. Τα κοριτσάκια που μεγάλωσαν πριν το 2000 περίπου, ήξεραν από πολύ μικρή ηλικία ότι θα πρέπει να «υπηρετούν» τα αγόρια και τους υπόλοιπους στο μέλλον, φροντίζοντας τους, καθαρίζοντας και μαγειρεύοντας.

Όσον αφορά στο να ντύνονται και να στολίζονται από πολύ μικρές, αποτρέπει τις ενήλικες γυναίκες του σήμερα από το να κυκλοφορήσουν απεριποίητες. Θέλω να θεωρώ ότι οι νέοι γονείς, που μεγαλώνουν τα παιδιά τους από το 2017 τουλάχιστον και μετά, χρησιμοποιούν τις κουζινούλες και τις σφουγγαρίστρες ως παιχνίδια και για τα δύο φύλα.

Επίσης, αν το παιδί βλέπει και τους δύο γονείς να κάνουν όλες τις δουλείες του σπιτιού κυκλικά και εναλλάξ, τότε τα παιχνίδια θα είναι ακριβώς αυτό. Παιχνίδια που δεν «μυούν» σε κοινωνικά στερεότυπα. Έτσι το παιδί θα μάθει ότι όλες οι δουλείες γίνονται από όλα τα μέλη της οικογένειας και όχι μόνο από τα κορίτσια.

Ως γονείς, απαγορεύοντας στο παιδί μας να αγοράσει ή παίξει με κάποια παιχνίδια, για τους προαναφερθέντες λόγους, μπορούμε να του δημιουργήσουμε απωθημένα ή να αισθανθεί καταπιεσμένο;

Ναι, ασυζητητί. Αν το παιδί πιεστεί να παίξει με κάτι που δεν το εκφράζει, ξεκινά ένας φαύλος κύκλος στο μυαλό του, αφού θα σκέφτεται ότι δεν είναι χαρούμενο με το προκαθορισμένο παιχνίδι. Θα αναρωτιέται ανάμεσα σε άλλα, γιατί οι γονείς του δεν δέχτηκαν να του πάρουν αυτό που πραγματικά ήθελε. Ένα παιδί δεν μπορεί να καταλάβει ή να συνειδητοποιήσει γιατί ο μπαμπάς θύμωσε στο κατάστημα παιχνιδιών όταν το κοριτσάκι του, ήθελε να αγοράσει έναν πολεμιστή. 

Μπορούμε με αυτό τον τρόπο ακόμη και να τους στερήσουμε την ικανότητα ανάπτυξης ορισμένων δεξιοτήτων/ταλέντων, που ενδεχομένως να τους άνοιγαν δρόμους έκφρασης ή ακόμη και επαγγελματικούς ορίζοντες μελλοντικά; 

Φυσικά. Κορίτσια που μπορεί να θέλουν να παίζουν με κατσαβίδια ή αεροπλάνα, ενδεχομένως να θέλουν να γίνουν μηχανικοί ή πιλότοι ή ακόμα και πολιτικοί. Από την άλλη, μπορεί, αγόρια που στην παιδική τους ηλικία έπαιζαν με κουζίνες, κούκλες ή ήθελαν ασχολούνται με την αυτοεικόνα τους, να θελήσουν στο μέλλον να γίνουν σχεδιαστές μόδας, μακιγιέρ ή σεφ και μάλιστα να τα καταφέρουν με μεγάλη επαγγελματική επιτυχία.

Πώς πρέπει να μάθουμε στο παιδί μας να αντιδράει-απαντάει, σε περίπτωση που ένα άλλο παιδί ή ακόμη και αδιάκριτος γονέας, του πουν πως δεν πρέπει να παίζει για παράδειγμα με κούκλες αν είναι αγόρι; 

Τα παιδιά που μεγαλώνουν τώρα και κοινωνικοποιούνται, είναι αντιμέτωπα με πολλά και καινούρια ερεθίσματα. Ως γονείς, θα πρέπει από πολύ νεαρή ηλικία να τα ενημερώνουμε για τη διαφορετικότητα και την εναλλακτικότητα.

Αν τα μάθουμε να υποστηρίζουν τις επιλογές τους και να είναι περήφανα για αυτές, τότε θα είναι πιο ανθεκτικά σε οποιοδήποτε σχόλιο ακούσουν το οποίο θα μπορούσε διαφορετικά να προσβάλει την επιλογή τους. Ακόμη και αν έρθει αντιμέτωπο με άλλα παιδία ή γονείς που θα προσπαθήσουν να μεταβάλουν την προτίμησή του σε ένα παιχνίδι-επειδή αυτό θεωρείται αντίθετο στη νόρμα-, πρέπει να είναι προετοιμασμένο για να απαντήσει. Το παιδί μας, πρέπει να έχει τα κατάλληλα θεμέλια ώστε να μπορεί να εξηγήσει γιατί προτιμά να παίζει με το συγκεκριμένο παιχνίδι (κάτι που θα πρέπει να προ-συζητηθεί στο σπίτι).

Επίσης, αν οι γονείς ενθαρρύνουν την άποψη «όλα τα παιχνίδια είναι για όλα τα παιδιά» τότε τα ίδια τα παιδιά θα μπορούσαν να την χρησιμοποιήσουν ως μια καλή απάντηση σε κάθε κακεντρεχές σχόλιο. 

Ένα αγόρι που μαθαίνει να ταΐζει μία κούκλα και να την φροντίζει, μπορεί να σημαίνει ότι μεγαλώνοντας θα γίνει ένας άντρας που θα βοηθάει τη σύντροφό του; 

Εννοείται. Η αρεσκεία των παιδιών και προτίμηση τους στα παιχνίδια, δεν υποδηλώνουν τη σεξουαλικότητα τους. Αν ένας γονιός έχει ανησυχίες βλέποντας το αγοράκι του να φροντίζει μια κούκλα, τότε καλό θα ήταν να ρωτήσει τον γιο του, ποιο είναι το φανταστικό σενάριο που υποδύεται. Μάλιστα, αυτή θα ήταν και κατάλληλη στιγμή για έναν γονέα, να ενθαρρύνει το παιδί του να μάθει να σέβεται και να φροντίζει τη σύντροφο/αδερφή ή και τη μητέρα του. 

Είναι ορθό τα παιδιά να παίζουν με όπλα- σπαθιά, έστω και αν αυτά είναι παιχνίδια ή υποσυνείδητα τους περνάμε λανθασμένα μηνύματα σε σχέση με την αξία της ζωής;

Δεν υπάρχει σωστό και λάθος στα παιχνίδια. Ναι, μπορεί να περνούν ένα υποσυνείδητο μήνυμα βίας και βαρβαρότητας αλλά όλα τα μηνύματα σε σχέση με την αξία της ζωής δεν παύουν εν τέλει να έρχονται από την οικογένεια, τις αξίες και την ηθική της. 

Εάν ωστόσο, κάποιοι γονείς προτιμούν να αποθαρρύνουν τα παιδιά του από το να παίζουν με τέτοια παιχνίδια, πως θα τους το εξηγήσουν ώστε να το κατανοήσουν και να μην αντιδράσουν;

Σε περίπτωση που κάποιος γονιός κρίνει ότι θα πρέπει να απομακρύνει ένα παιχνίδι από το μωρό του, τότε θα πρέπει να εξηγήσει και να αιτιολογήσει τους λόγους που το κάνει χωρίς φωνές, τιμωρίες και πιθανή βία. Στα παιδία πρέπει να γίνονται ξεκάθαροι οι λόγοι, ούτως ώστε να μην καταλήξουν από μόνα τους σε λανθασμένα συμπεράσματα. 

Τελικά, οι άνθρωποι είμαστε θύματα του μάρκετινγκ που ωθεί στη διαιώνιση των έμφυλων στερεότυπων ή εκείνο είναι που αναγκάζεται να προσαρμοστεί στη δική μας αμετάκλητη νοοτροπία;

Σίγουρα είμαστε θύματα του μάρκετινγκ αλλά και άλλων υποσυνείδητων μηνυμάτων της καθημερινότητας μας. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η νοοτροπία μας είναι λίγο έως πολύ αμετάκλητη, αλλά θεωρώ ότι σιγά σιγά ξεκινά να φαίνεται φως στο τούνελ, αφού πλέον οι νέοι γονείς ζουν όλο και περισσότερο τη διαφορετικότητα και τη διαλλακτικότητα κατά τη διάρκεια των σπουδών ή στον εργασιακό τους χώρο, με αποτέλεσμα να τις αποδέχονται.

Καταληκτικά, η στάση μας απέναντι στα μωρά μας και τον τρόπο που τους επιτρέπουμε να παίξουν, μπορεί και να δημιουργήσει με κάποιο τρόπο δυστυχισμένα παιδιά ή ενήλικες εκ των υστέρων;

Πολλά παιδιά κουβαλούν τα λάθη των γονιών τους για πολλά χρόνια, αν όχι για όλη τους τη ζωή. Αυτό, συμβαίνει επειδή οι γονείς φοβούνται τόσο πολύ ότι θα αποτύχουν να μεγαλώσουν υγιείς ενήλικες. Οι περισσότερες από αυτές τις φοβίες, περιστρέφονται – ως επί το πλείστο - γύρω από το τι θα πει ο κόσμος και μπορούν να καταπιέσουν, να αποθαρρύνουν ή να στιγματίσουν για πάντα τα παιδιά και κατά συνέπεια στη ζωή τους.Τα μικρά μας, θα μπορούσε κάποιος να τα χαρακτηρίσει ως λευκό καμβά. Είναι στα χέρια των γονιών να «ζωγραφίσουν» επάνω ό,τι θέλουν.