Η Ελένη Μολέσκη στην τελευταία παραγωγή που ανεβαίνει αυτή την περίοδο στις Αποθήκες, έχει κάνει την μετάφραση  αλλά και την δραματουργία του έργου «Το τέρας έρχεται», που ίδια χαρακτηρίζει σπαρακτικά λυτρωτικό ενώ συζητάμε τις λεπτομέρεις της συγκεκριμένης παράστασης. Το έργο είναι βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πάτρικ Νες που εκδόθηκε το 2011, εμπνευσμένο από μια πρωτότυπη ιδέα της Σοβόν Ντάουντ σε διασκευή των Σάλι Κούκσον και Άνταμ Πεκ, στηριγμένο στους αυτοσχεδιασμούς της "Original Company". 

Ελένη έχεις κάνει την μετάφραση του έργου «Το τέρας έρχεται» και την δραματουργία της παράστασης; Τι σημαίνει δραματουργία για μία παράσταση, μίλησε μας για αυτό. 

Μάλλον πολλοί μοιράζονται την ίδια απορία, γιατί ενώ η παρουσία δραματουργών σε όλα τα θέατρα της Ευρώπης είναι σε μεγάλο βαθμό δεδομένη εδώ και δεκαετίες, το τι ακριβώς κάνουν αυτοί οι μυστήριοι τύποι με τα βιβλία τους δεν είναι γνωστό. Για να το πω απλά, έχουν τη λειτουργεία μέσα στη θεατρική διαδικασία να ενώνουν το διανοητικό με τον πρακτικό κόσμο. Δηλαδή να φέρνουν στην πρόβα το θεωρητικό υλικό, τη διανοητική ματιά που θα ενισχύσει την πρακτική καλλιτεχνική εφαρμογή. Ακόμα πιο ξεκάθαρα, αναλύει το έργο, φέρνει υλικό- κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο, ειδικούς ομιλητές- που βοηθάει στην εμβάθυνση του θέματος, δημιουργεί ένα οδηγό με υλικό για τους συντελεστές, επεμβαίνει στο κείμενο για τις απαραίτητες προσαρμογές, μελετά πως ανέβηκε το έργο στο παρελθόν, συζητάει με τους σκηνοθέτες για να αποφασίσουν τη σκηνοθετική γραμμή και να δουν πως μπορεί να υλοποιηθεί αισθητικά.  Τέλος, γράφει υλικό για το πρόγραμμα, τον εκπαιδευτικό οδηγό που δίνεται δωρεάν στους εκπαιδευτικούς, διοργανώνει και συντονίζει τις συζητήσεις με το κοινό μετά την παράσταση. Στη δική μας περίπτωση επιμελήθηκα και την έκθεση «Εικονογραφώντας την παράσταση» με τα καταπληκτικά έργα των εφήβων που εμπνευστήκαν από το έργο μας. Ελπίζω να σας έδωσα μια εικόνα.

Πώς έγινε η επιλογή του συγκεκριμένου έργου; 

Όπως όλα τα έργα που επιλέγουμε με την ομάδα Νε@ σε έρημο νησί, είναι προϊόν μεγάλης έρευνας και διαπραγμάτευσης μεταξύ μας. Είναι όλα καινούρια έργα που παίζονται για πρώτη φορά στην Κύπρο. Το συγκεκριμένο έργο το είχαμε βρει πριν από κάποια χρόνια αλλά τώρα μπορούσαμε να το ακουμπήσουμε. Τώρα ήμασταν έτοιμοι να το διαχειριστούμε από κάθε άποψη. Άγγιξε κάτι μέσα μας που ήθελε κουράγιο να το ερευνήσουμε, προκάλεσε τις καλλιτεχνικές μας ικανότητες και θέλαμε εμπειρία για να αναμετρηθούμε με αυτό όπως του αξίζει.

Τι πραγματεύεται το συγκεκριμένο έργο; Πες μας λίγα λόγια για αυτό. 

Ομολογώ ότι προσωπικά από τους αναγνώστες που τους χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να καταλάβω για ποιο πράγμα μιλάει στα αλήθεια «Το Τέρας έρχεται». Στο πρώτο πλάνο το έργο διηγείται την ιστορία του Κόνορ, ενός εφήβου που πρέπει να αντιμετωπίσει τον θάνατο του πιο αγαπημένου του προσώπου, της μητέρας του. Είναι μόνο 13 χρόνων και είναι μόνος του. Δεν υπάρχει κάποιος στο περιβάλλον του που να τον καταλαβαίνει: οι συμμαθητές του τον εκφοβίζουν, η φίλη του Λίλη δεν ξέρει πώς να τον βοηθήσει, ο μπαμπάς του είναι απορροφημένος με τη νέα του οικογένεια, με τη γιαγιά του δεν είχε ποτέ μια εύκολη επικοινωνία. Μέχρι που ένα βράδυ τον επισκέπτεται ένα τέρας με τη μορφή ενός αιωνόβιου ίταμου. Αυτό λοιπόν το πανάρχαιο δέντρο επισκέπτεται τον Κόνορ δηλώνοντάς του ότι θα του διηγηθεί τρεις ιστορίες, «τρεις ιστορίες από όταν περπάτησε ξανά». Γιατί αυτό το δέντρο περπατάει μόνο «για ζητήματα ζωής και θανάτου». Και μετά από αυτό κάνει αυτό, θα ζητήσει από τον Κόνορ να του διηγηθεί τη δική του προσωπική ιστορία, τη δική του αλήθεια που φοβάται να ομολογήσει. Στη δεύτερη ανάγνωση κατάλαβα λοιπόν, ότι το έργο μιλάει για την απώλεια, αλλά μιλάει και για την τεράστια σημασία που έχουν οι ιστορίες για την ανθρωπότητα, αλλά και για τον καθένα από μας προσωπικά. Γιατί οι ιστορίες που το Τέρας αφηγείται στον Κόνορ, ενώ φαίνεται να μιλούν για άλλους κόσμους, στην πραγματικότητα μιλούν για τον δικό του. Με το πέπλο της μυθοπλασίας λέμε συχνά τις μεγαλύτερες αλήθειες. Ο Κόνορ στο τέλος θα γίνει ο ίδιος αφηγητής, θα βάλει μέσα σε μια ιστορία όσα τον βασανίζουν, θα ομολογήσει τους σκοτεινούς εφιάλτες του και θα απελευθερωθεί. 

Το τέρας, διαβάζω στην περιγραφή του έργου εμφανίζεται επί σκηνής στον ήρωα αν και αντιλαμβάνομαι πως αυτό το τέρας έχει και πολλούς άλλους συμβολισμούς. 

Μιλάμε για το Τέρας που όμως στη διάρκεια του έργου αλλάζει λειτουργεία. Αν στην αρχή τρομάζει ως άγνωστο, σκοτεινό, ανυπότακτό, στη συνέχεια γίνεται αρωγός και στήριγμα, έπειτα ταυτίζεται εντελώς με το υποκείμενο που το βλέπει. Τον Κόνορ. Και στο τέλος όπως κάθε Τέρας, γίνεται περιττό κι εξαφανίζεται. Το Τέρας, για μένα, είναι ο συνεχής κι αδιάκοπος αγώνας που κάνουμε με τον εαυτό μας.

Το έργο καταπιάνεται με πολλά, σημαντικά θέματα που παρατηρούνται σε μεγάλη ένταση σήμερα όπως ο φόβος, ο θυμός, η θλίψη, η απομόνωση. Πώς όλα αυτά θα περάσουν στον θεατή; 

Είναι ένα έργο που σε φέρνει αντιμέτωπο με τον χειρότερο σου φόβο, την απώλεια των πιο αγαπημένων σου. Όχι όμως, όσο ωμά ακούγεται, αλλά μέσα από την απαραίτητη απόσταση που προσφέρει η θεατρική σκηνή και η μυθοπλασία. Φυσικά και θα επηρεαστεί ο θεατής, πώς αλλιώς άλλωστε; Για αυτό δεν πάμε στο θέατρο; Για να αισθανθούμε; Μόνο που το θέατρο, σε αντίθεση με τη ζωή, επιβάλει μια απαραίτητη απόσταση που μας επιτρέπει να σκεφτούμε. Πολλοί το φοβούνται αυτό, δεν θέλουν να κλάψουν ή να στεναχωρηθούν για κάτι. Αλλά αφού στη ζωή δεν μπορούμε να αποφύγουμε αυτά τα συναισθήματα, ούτε αυτές τις καταστάσεις, γιατί να μην πάμε στο θέατρο και να αρπάξουμε την ευκαιρία στην ασφάλεια της φαντασίας να αναλογιστούμε τη ζωή μας; Όποιος φοβάται να αισθανθεί, φοβάται και να σκεφτεί, να αλλάξει. Η παράσταση αυτή είναι μια βουτιά και μια σύγκρουση, αλλά υπόσχεται μια μετακίνηση. Ελάτε για αυτήν, για να μετακινηθείτε. 

Πώς θα χαρακτήριζες αυτό το έργο; 

Σπαρακτικά λυτρωτικό. Κάπως έτσι. Στην εφημερίδα New York Times ένας δημοσιογράφος έγραψε για το έργο: «είναι ένα δυνατό έργο τέχνης που με κάνει να αναρωτιέμαι, πόσο συχνά βρίσκει κανείς στο κατώφλι του κλεισμένα μέσα στο ίδιο πακέτο τον πόνο και το βάλσαμο που τον καταπραΰνει;»  Σ’ αυτό σπουδαίο έργο του Πάτρικ Νες συμβαίνει ακριβώς αυτό.

Ιδανικά, τι είναι αυτό που θα ήθελες να πάρει μαζί του ο θεατής φεύγοντας; 

Δεν ξέρω. Αλήθεια δεν ξέρω. Εύχομαι να νιώσει πόση μεγάλη σημασία έχει να λέμε ιστορίες. Πόση ανάγκη τις έχουμε για να μεταβολίζουμε την πραγματικότητα γύρω μας, για να ορίζουμε τον εαυτό μας και να τακτοποιούμε το σκοτεινό ασυνείδητο μας, για να βάζουν λέξεις σε όσα αισθανόμαστε, για να ενωνόμαστε μαζί με όλη την ανθρωπότητα. Γιατί οι ιστορίες βάζουν τη δική μας μικρή ζωή στη μεγάλη χοάνη με τις ιστορίες της ανθρωπότητας και γίνονται ένα όχημα για να βρούμε το νόημα της  ύπαρξη μας. Και κάτι τελευταίο, διασώζουν τη μνήμη αυτών που λείπουν.

Αυτό το έργο διαβάζοντας το δελτίο τύπου καταλαμβάνουμε ότι καταπιάνεται με το θέμα του καρκίνου, την απώλειας, του πόνου και πώς ένας έφηβος το διαχειρίζεται όλα αυτό. Από πού πηγάζει όμως η αισιοδοξία θα έλεγες μέσα από όλο αυτό το σκοτάδι; 

Ο Κόνορ αφού εξομολογείται  στο Τέρας το δικό του εφιάλτη, έρχεται η στιγμή να αποχαιρετήσει τη μητέρα του. Και στο έργο γράφει: «Και ο Κόνορ ήξερε πως έχει έρθει η ώρα. Ήξερε πως δεν έχει γυρισμό. Πως θα συνέβαινε, ό,τι κι αν ήθελε εκείνος, ό,τι κι αν ένιωθε. Αλλά επιπλέον γνώριζε πώς θα το ξεπερνούσε. Θα ήταν φρικτό. Κάτι παραπάνω από φρικτό. Αλλά θα επιζούσε. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο είχε έρθει το τέρας». Δεν νομίζω ότι η σωστή λέξη είναι αισιοδοξία, αλλά δύναμη. Θα φύγει νιώθοντας συμφιλιωμένος με τους φόβους του και με την αίσθηση ότι όταν του συμβούν, όπως αναπόφευκτα συμβαίνει, δύσκολα πράγματα, θα έχει τη δύναμη να τα αντιμετωπίσει. Θα ξέρει τους μηχανισμούς να συνεχίσει.  

Ανήκεις εδώ και καιρό στις Δράσεις του ΘΟΚ. Τι έχεις αποκομίσει μέχρι σήμερα από αυτή την εμπειρία; 

Είμαι κι εγώ αυτή την περίοδο σε μια φάση ανασκόπησης, αφού με την αλλαγή της καλλιτεχνικής διεύθυνσης, μοιραία όλα θα επανεξετασθούν. Από τη θερμή αγκαλιά των εφήβων, των εκπαιδευτικών και των γονιών είμαι σίγουρη ότι αυτό το εγχείρημα έπρεπε να γίνει. Χτυπήσαμε φλέβα που λένε. Ακόμα κι από την αντίσταση που συναντήσαμε στο να εγκριθούν από το Υπουργείο η παράσταση μας για να τις παρακολουθήσουν τα σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης και την αποτυχία μας να τους πείσουμε, είμαι εντελώς σίγουρη ότι έπρεπε να συμβεί. Ότι έπρεπε να διεκδικήσουμε χώρο για ένα αληθινά, συμμετοχικό, δημιουργικό θέατρο από και για εφήβους. Ότι έπρεπε να πάμε τη θεατρική εκπαίδευση εκεί που πολύ συχνά δεν πάει κανενός είδους εκπαίδευση. Ότι πρέπει να μιλήσουμε επί σκηνής για όσα στα αλήθεια σήμερα απασχολούν τους εφήβους, όχι όσα θεωρούμε ότι θα έπρεπε να τους αφορούν. Ότι έπρεπε να βρούμε και τις σωστές αισθητικές φόρμες για να το επικοινωνήσουμε αυτό, στους συγχρόνους θεατές- τους οποίους κι εμείς λαχανιασμένα τρέχουμε να φτάσουμε. Αυτή είναι και η πρόκληση στο θέατρο για νέο κοινό, το κοινό αυτό ζει σε μια νέα πραγματικότητα που εσύ αργείς να αντιληφθείς. Είμαι ευγνώμων για το χρόνο που μας δόθηκε και ήταν απαραίτητος για να στήσουμε κάτι καινούριο, για την εμπιστοσύνη και την αμφισβήτηση, γιατί ένιωσα την πολυτιμότερη καλλιτεχνική συνθήκη του να συμπορεύεσαι με συνεργάτες που αγαπάς βαθιά. Για τους εφήβους που αγαπηθήκαμε πολύ. Μόνη ευχή, να συνεχίσουν οι εφηβικές δράσεις στο κρατικό μας θέατρο.

Τελικά, έχεις παρατηρήσει το θέατρο να έχει επηρεάσει εφήβους που βρίσκονται σε μία ιδιαίτερη ηλικιακή κατηγορία; Πώς το είδες να γίνεται ίσως στην πράξη; 

Οι Αποθήκες έγιναν σπίτι για γενιές εφήβων που πέρασαν από τα εργαστήρια και τις παραστάσεις μας. Τους ανήκουν πιο πολύ από ότι σε εμάς. Και ξέρεις, αυτό πρέπει να ισχύει γενικά στο θέατρο. Να το αγαπάει η κοινότητα στην οποία απευθύνεται, να το νιώθει το κοινό ως κάτι πολύτιμο στη ζωή του. Είναι μεγάλη ευθύνη που νιώθουμε αντιλαμβανόμενοι πόσο βαθιά έχει καθορίσει την εφηβεία τους. Στις Αποθήκες βρήκαν μια ομάδα έτοιμη να τους υποδεχτεί, βρήκαν έναν σεβασμό που δεν χρειάστηκε να τον διεκδικήσουν, θα τολμήσω να πω ότι βρήκαν και την παιδεία που θα ήθελαν. Τους είδαμε να διαμορφώνονται σε δημιουργικούς, υπεύθυνους νέους που ονειρεύονται. Αυτό ίσως είναι η μόνη παρακαταθήκη που θα μείνει.

>> Οι παραστάσεις για έργο «Το Τέρας έρχεται» πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο στις 20:30 και Κυριακή στις 18:00 στο Θέατρο Αποθήκες ΘΟΚ στα Λατσιά μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου 2024. Πληροφορίες/κρατήσεις: 22864330

Η νουβέλα «To τέρας έρχεται» έχει εκδοθεί στην Ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη (https://bit.ly/3Jt1GPa). 

Φωτογραφίες: Ρένου Γαβριήλ Volume Films, Παναγιώτη Μηνά