Συνέντευξη στην Νίκολα Καρατζιά

Το ενδεχόμενο έγινε δεδομένο και την ανάγκη για πρόληψη αντικαθιστά η αντιμετώπιση πλέον του φαινομένου. Ο ιός έφτασε και στην Κύπρο και μία αίσθηση διάχυτου πανικού, αιωρείται στην ατμόσφαιρα. Πέραν όμως από ιατρικό "ενδιαφέρον", το ζήτημα μίας επιδημίας που έλαβε πλέον και επίσημα διαστάσεις πανδημίας, χρήζει και ψυχοσυναισθηματικής εξέτασης. Ακριβώς γι΄αυτό, ζητήσαμε από την Εγγ. Σχολική/ Εκπαιδευτική Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια, Ειρένα Αναστασίου, να μας μιλήσει για τους τρόπους διαχείρισης μίας τέτοιας κρίσης και τους ενδεχόμενους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους.

Θα ήθελα μία πρώτη, δική σας εκτίμηση όσον αφορά στη γενικότερη ψυχολογία που επικρατεί λόγω του κορωνοϊου.

Ξέρετε, όσο πιο κοντά είμαστε στη φωτιά τόσο πιο πολύ ζεσταινόμαστε. Έτσι, τις τελευταίες μέρες, έχουμε αρχίσει να αισθανόμαστε τη φλόγα της. Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι «έφτασε/ήρθε» και στην Κύπρο ο «ιός» όπως ακούμε και διαβάζουμε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το πως εκφράζουμε όμως αυτό που θέλουμε να επικοινωνήσουμε, έχει αντίστοιχα πολλαπλές «αποχρώσεις» του συναισθήματος. Οπότε ναι, το αίσθημα του πανικού είναι παρόν. Ωστόσο, θα παρατηρηθούν και πολλές άλλες αντιδράσεις και φαινόμενα με την ύφεση της περιόδου κρίσης που διανύουμε, με τον αντίκτυπο να είναι εμφανής στο μέλλον.

Τι ακριβώς εννοείτε όταν αναφέρεστε σε περαιτέρω αντιδράσεις; 

Θέλοντας και μη, αυτή, είναι μια περίοδος κρίσης. Όπως και σε κάθε άλλη μορφή ή είδους κρίσης, μπορούμε να παρατηρήσουμε ποικίλες αντιδράσεις στους ανθρώπους. Πολλοί είναι εκείνοι που μπορεί να τείνουν προς «διαχωρισμούς», οι οποίοι σχετίζονται για παράδειγμα με τα μέρη που οι ίδιοι θεωρούν ασφαλή και άλλα που πιστεύουν ως επικίνδυνα. Παρόμοιας κατηγοριοποίησης, μπορεί να τύχουν ακόμη και συνάνθρωποί μας. Αυτή είναι μια αντίδραση που πολλοί φαντάζονται ότι μπορεί να τους προσφέρει ασφάλεια, στην πραγματικότητα όμως, τελικά, απλώς τους οδηγεί στην καχυποψία, τον στιγματισμό άλλων ατόμων και την προκατάληψη. 

Νομίζω ότι ίσως να πρέπει να αναλογιστούμε τι είναι εκείνο που μας έχει οδηγήσει να έχουμε φτάσει στο σημείο να βιώνουμε ένα τόσο μεγάλο φόβο. Ένας φόβος που σε κάποιες περιπτώσεις, οδηγεί σε ανεξέλεγκτες, αν θέλετε, αντιδράσεις. Έτσι, και αφού το σημαντικότερο είναι ο καθένας να φροντίσει για τον εαυτό του, ως αρχή των μέτρων προστασίας, θα ήταν καλύτερο να μιλήσουμε για το πως παραμένουμε συγκροτημένοι εν μέσω αυτής της περιόδου. 

Είναι πολύ σημαντικό να ενημερωνόμαστε, αλλά δεν χρειάζεται ανά πάσα στιγμή να διαβάζουμε ή να ακούμε μόνο όσα αφορούν στις εξελίξεις γύρω από το θέμα

Πώς το καταφέρνουμε λοιπόν αυτό;

Είναι πολύ σημαντικό να ενημερωνόμαστε, αλλά δεν χρειάζεται ανά πάσα στιγμή να διαβάζουμε ή να ακούμε μόνο όσα αφορούν στις εξελίξεις γύρω από το θέμα. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να «προστατέψουμε» τον εαυτό μας από τον τόσο μεγάλο και λεπτομερή βομβαρδισμό πληροφοριών που δεχόμαστε. Καλύτερα να επιλέξουμε με σύνεση την πηγή πληροφόρησης μας, καθώς και να προκαθορίσουμε τον χρόνο που θα αφιερώνουμε στα «νεότερα». Υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες από τους επίσημους οργανισμούς και φορείς που ασχολούνται με το θέμα, έτσι είναι πολύ σημαντικό να παραμένουμε ναι μεν ενήμεροι για τις εξελίξεις, πάντοτε όμως μέσα από έγκυρες πηγές. 

Η αδιάλειπτη ενημέρωση, στην προκειμένη, προκαλεί ομολογουμένως και άγχος. Πώς το διαχειριζόμαστε;

Η νέα αυτή γνώση, πιθανόν να φέρει αλλαγές στη ρουτίνα μας. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να παραμένουμε τυπικοί σε εκείνα που είναι δυνατόν, συνεχίζοντας να ακολουθούμε το καθημερινό μας πρόγραμμα. Να διευκρινίσω ότι ως πρόγραμμα, μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και η φροντίδα του κατοικίδιού μας. Για όσους πιθανόν να ανησυχούν για τα αγαπημένα τους ζωάκια σε σχέση με τον συγκεκριμένο ιό, μπορούν να προστρέξουν στην οδηγία για την πρόληψη από τον κορωνοϊό, στην οποία γίνεται ξεχωριστή αναφορά σε αυτά, επισημαίνοντας εάν υπάρχει οποιοσδήποτε βαθμός επικινδυνότητας. 

Εάν τίποτα από αυτά δεν μπορεί να μας καθησυχάσει;

Εδώ, θα ήθελα να τονίσω ότι η επικοινωνία και η επαφή μεταξύ των ανθρώπων, είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση τους. Έτσι, είναι σημαντικό να μπορούμε να συνεχίσουμε να αισθανόμαστε ασφαλείς αλλά ταυτόχρονα να μπορούμε να επιλέγουμε ορθά, χωρίς «υπερβολικές» αντιδράσεις. Εάν παρατηρήσουμε ότι δεν είμαστε και τόσο «καλοί» στο να ελέγξουμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας σε σχέση με το συγκεκριμένο ζήτημα και κατ’ επέκταση ούτε και τις αντιδράσεις μας, τότε θα πρέπει να φροντίσουμε για αυτό. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε με κάποιον που θα μας κατανοήσει και θα μπορέσει να μας καθησυχάσει. 

Σε κάποιον φίλο ή ειδικό;

Ξέρετε, το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει πολύ ανακουφιστικά, έως και «θεραπευτικά». Οι φίλοι μπορούν να κάνουν τη δουλειά αυτή. Σκεφτείτε μόνο, ένα βιντεάκι που έχει κυκλοφορήσει με την Ιταλίδα γιαγιά που παρουσιάζει τα προληπτικά μέτρα για προστασία του κοινού από την πρόσληψη του ιού, η οποία μεταφέρει το μήνυμα ορθά και με μια δόση χιούμορ. Νομίζω ότι όποιος το έχει παρακολουθήσει, σίγουρα στο τέλος χαμογέλασε. Αυτός, δεν είναι ένας τρόπος χλευασμού ή προσπάθειας να υποτιμήσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης αλλά μία μέθοδος βοηθητική, ώστε να μπορέσουμε να περάσουμε την κρίσιμη αυτή περίοδο όσο πιο ήπια και ψύχραιμα γίνεται. Αν βεβαίως, όλα αυτά που έχουμε αναφέρει δεν έχουν λειτουργήσει με τρόπο που να περιορίζουν το άγχος, τότε είναι καλύτερα κάποιος να αποταθεί σε έναν ειδικό. 

το χιούμορ μπορεί να λειτουργήσει πολύ ανακουφιστικά, έως και «θεραπευτικά».

Τα παιδιά μας ενδεχομένως να νιώσουν αβέβαια ή και ανασφαλή μέσα σε αυτό τον κυκεώνα συνεχούς πληροφόρησης αλλά και μέτρων όπως το κλείσιμο των σχολείων;

Όντως, θα ήταν θεμιτό να αναφερθούμε και στην ομάδα πληθυσμού των παιδιών που ναι μεν, δεν περιλαμβάνεται στις ομάδες υψηλού κινδύνου όσον αφορά στην υγείας τους- πέραν κάποιων εξαιρέσεων-, αλλά είναι ομάδα υψηλού κινδύνου, όσον αφορά σε ψυχο-συναισθηματική ευαλωτότητα. Τα παιδιά, όπως και οι ενήλικες, ζουν και βιώνουν την περίοδο αυτή και είναι εκτεθειμένα στα ίδια ερεθίσματα. Η διαφορά, βρίσκεται στο ότι τα παιδιά δεν έχουν ακόμη τη δυνατότητα να επεξεργαστούν όλες αυτές τις πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να αναγνωρίσουν το άγχος και την αγωνία των γύρω τους, με αποτέλεσμα, κάτι τέτοιο να είναι πιθανό να τους προκαλέσει αναστάτωση. Εάν οι γονείς καθώς και γενικότερα οι ενήλικες γύρω τους, παραμείνουν ψύχραιμοι, θα μπορούν να τα βοηθήσουν, ώστε να έχουν μια ρεαλιστική και ξεκάθαρη εικόνα της κατάστασης, βάσει πάντοτε της ηλικίας κάθε παιδιού. Είναι σημαντικό να αποφύγουμε όσο το δυνατό περισσότερο, οποιαδήποτε επιπλέον συναισθηματική επιβάρυνσης, πανικοβάλλοντας τα για την επιδημία.  

Οι ηλικιωμένοι θα μπορούσε να «παραγκωνιστούν» σε τέτοιες περιπτώσεις εντείνοντας τη μοναξιά τους;

Οι ηλικιωμένοι θεωρούνται μια από τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, οπότε σε τέτοιες συνθήκες είναι πιθανόν να παρατηρηθούν, ίσως, τέτοια περιστατικά, χωρίς όμως αυτός να είναι ο κανόνας. Με άλλα λόγια, οι ηλικιωμένοι χρειάζεται να λάβουν κάποια επιπλέον μέτρα για να φροντίσουν τον εαυτό τους, αυτό όμως δεν σημαίνει και ότι παραγκωνίζονται. Η κοινωνία μας, χαρακτηρίζεται από ευαισθησία σε αυτές τις περιπτώσεις. Η επικοινωνία δεν χάνεται, απλώς αλλάζει αναγκαστικά μορφή. 

Ποιο το δικό σας μήνυμα που θα θέλατε εν κατακλείδι να στείλετε;

Τελειώνοντας, αυτό που θα ήθελα να αφήσω ως τροφή για σκέψη, είναι ότι καλούμαστε να λειτουργήσουμε σε συνθήκες που οδηγούν στον πανικό, αφού πρέπει να αντιμετωπίσουμε κάτι που δεν βλέπουμε και δεν ακουμπάμε. Κάτι τέτοιο, μπορεί να προκαλέσει την αίσθηση ότι κάποιος χάνει τον έλεγχο και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε φοβερά μεγάλη αναστάτωση. Για να μπορέσουμε να βγούμε από τη δυσκολία αυτή, θα πρέπει να παραμείνουμε συγκροτημένοι και ο κάθε ένας από εμάς να κάνει τις «θυσίες» του, μέχρι να ξεπεραστεί η συγκεκριμένη κρίση. 

Λέγοντας θυσίες, τι εννοείτε;

Όπως αναφέραμε και πιο πριν, αναγκαζόμαστε για τη δική μας πάντοτε αυτοπροστασία, να αλλάξουμε κάποιες από τις ρουτίνες μας, όπως για παράδειγμα τις εξόδους και τη συμμετοχή σε πολιτιστικά δρώμενα. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, όπου οι συνθήκες το επιβάλλουν, χρειάζεται κάποιοι άνθρωποι να αυτοπεριοριστούν. Τα μέτρα είναι αυστηρά ναι μεν, αλλά με τον τρόπο αυτό βοηθούμε την ιατρική και επιστημονική κοινότητα όπως επίσης και τους συμπολίτες μας και κυρίως τον εαυτό μας, έτσι ώστε συλλογικά να αντιμετωπίσουμε την επιδημία που πλήττει την ανθρωπότητα.