Συνέντευξη στην Νίκολα Καρατζιά

Μήπως η ψυχική ηρεμία και ψυχοσύνθεση των ανηλίκων, σε αυτή την περίσταση παραβλέπεται ή έστω παραγκωνίζεται ως κριτήριο δευτερευούσης σημασίας; Μήπως όμως βαδίζουμε σε λεπτό σχοινί και εκ των υστέρων, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με προβλήματα όπως εκείνα που παρουσιάστηκαν σε παιδιά μετά τον Ολλανδικό λιμό και τα οποία καθόλου ανεξάρτητα δεν θα είναι από τους σημερινούς μας χειρισμούς; Άραγε, «παίζουμε» με την ψυχολογία και αντοχές των μωρών μας; Ο Νίκος Ασπρής, Εγγεγραμμένος Συμβουλευτικός Ψυχολόγος & Συστημικός Οικογενειακός Ψυχοθεραπευτής, εξηγεί ενδεχόμενους κινδύνους και μας ανοίγει αν όχι ορίζοντες, χαραμάδες για να δούμε και λίγο πέρα από το «δάχτυλό» μας. 

Αισθάνομαι ότι στοχοποιούμε άθελά μας τα παιδιά με τις τόσες αναφορές στο πρόσωπό τους και τηλεοπτικές συζητήσεις, με τις οποίες θέλοντας και μη, κάποιες φορές, έρχονται σε επαφή. Αλήθεια, πώς μπορεί να νιώθει ένα παιδί που ακούει ότι μπορεί να κολλήσει και μεταφέρει τον ιό στον παππού και στη γιαγιά, ενώ παράλληλα του επιβάλλουμε να εκτεθεί στον κίνδυνο εν γνώσει του, επιστρέφοντας στο σχολείο;

Πολλά από τα παιδιά, όντως, βιώνουν τα γεγονότα με έντονα συναισθήματα ανασφάλειας. Μην ξεχνάμε ότι για τα περισσότερα είναι η πρώτη τεράστια κοινωνική απειλή που βιώνουν. Ξαφνικά τα σταμάτησαν από το σχολείο, δεν βλέπουν πια τους φίλους τους, μπορεί να τελειώσει και η σχολική χρονιά χωρίς να τους ξαναδούν. Αποκλείστηκαν από τους ζωτικούς τους χώρους. Ανησυχούν για τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και μέσα από αυτό συνειδητοποιούν το εφήμερο της ζωής.

Επίσης, τα παιδιά έρχονται καθημερινά σε επαφή με την ευθύνη και τις υποχρεώσεις τους ίσως με ρυθμό και σε βαθμό, δυσανάλογο του αναπτυξιακού σταδίου στο οποίο βρίσκονται. Αυτό μπορεί να δημιουργεί μια εσωτερική σύγκρουση την οποία καλούνται να διαχειριστούν, όπως θα κληθούν να διαχειριστούν και την επιστροφή στο σχολείο με όλες τις αντιφάσεις που μπορεί αυτή να εμπεριέχει. Η αντίφαση δεν είναι χαρακτηριστικό της οποιασδήποτε πολιτικής απόφασης αλλά της ίδιας της ζωής. 

Όταν μία λύση δεν μπορεί, εκ των πραγμάτων, να είναι απόλυτη και καθολική καλούμαστε να λάβουμε αποφάσεις που αναπόφευκτα εμπεριέχουν ρίσκα. Δεν θεωρώ ότι η «έκθεση» στο ρίσκο είναι απόλυτα λανθασμένη, με την έννοια ότι μπορεί να αποτελέσει μάθημα και αφορμή για καλλιέργεια δεξιοτήτων ζωής. Αναφέρομαι στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας, την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης, την παρατήρηση της αμφιθυμίας μέσα και έξω από εμάς και πάνω από όλα, τη βελτίωση της ανοχής στην αβεβαιότητα, κάτι που νομίζω πως έχουμε μεγάλη ανάγκη.

Ως μητέρα, πρέπει να συζητήσω με το παιδί μου και να του δώσω την ευκαιρία να εκφράσει την άποψή του για το κατά πόσο θα ήθελε να επιστρέψει στο σχολείο αυτή τη στιγμή, -αποκλείοντας βεβαίως το επιχείρημα βαριέμαι- και η τελική απόφαση να ληφθεί από κοινού; Μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν ορθή ή όχι, και γιατί;

Θεωρώ ότι ως γονείς μπορούμε να είμαστε δημοκρατικοί στην σχέση μας με τα παιδιά μας, όμως να μην ξεχνάμε ότι στη δημοκρατία υπάρχουν κανόνες. Τα παιδιά μας, χρειάζονται τη διαπαιδαγώγηση και τους κανόνες που αυτή προϋποθέτει. Χρειάζονται να γνωρίζουν τα όρια -των άλλων αλλά και τα κοινωνικά-  και να τα σέβονται. Ο λόγος είναι ένας και πολύ ισχυρός: Τα παιδιά έχουν δυσκολία να προβλέψουν μακροπρόθεσμα τις συνέπειες. Χρειάζονται παιδαγωγούς που να τους δείχνουν την κατεύθυνση, άσχετα με το αν την ακολουθήσουν ή όχι. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στον προσανατολισμό.

Επομένως εγώ ως πατέρας, δεν θα έθετα στη διάθεση του παιδιού μου την απόφαση αυτή χωρίς να είμαι απόλυτος. Θεωρώ μεγάλο το «βάρος» της ευθύνης μίας τέτοιας απόφασης για να την επωμιστεί ένας ανήλικος. Σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρώ ότι πρέπει να μπαίνουμε μπροστά ως γονείς, ακριβώς όπως και το κράτος σε εμάς όταν αφορά στη λήψη δύσκολων αποφάσεων. 

Παράλληλα, σε συνθήκες όπου κλονίζονται κάποιες σταθερές στη ζωή μας, το αίσθημα ότι «είμαστε όλοι μαζί σε αυτό», μαζί στις προσπάθειες για να μείνουμε προστατευμένοι και μαζί στην έκθεση στον κίνδυνο, είναι καίριο. Βρίσκω ότι είναι πιο σημαντικό να διατηρούμε αυτή την αίσθηση του ανήκειν, παρά να διεκδικούμε την αυτονομία. Ως ανάγκη, η συμμετοχή και η συμπόρευση αναδεικνύονται ως πρωταρχικές για τις ψυχικές μας αντοχές. 

Ένα παιδί του νηπιαγωγείου ή δημοτικού που βρίσκεται σε πολύ τρυφερή ηλικία, το οποίο πηγαίνοντας στο σχολείο θα θερμομετρείται στην είσοδο, μπροστά σε άλλους συμμαθητές ή καθηγητές, πώς θα αισθανθεί εάν ακόμη και λόγω ελαφριάς απόκλισης σε δέκατα, το ενημερώσουν ότι δεν μπορεί να περάσει στην τάξη; Δεν θα πληγωθεί ή θα γίνει ακόμη και στόχος παιδικών σχολίων;

Η απάντηση βρίσκεται στη λέξη «όλα». Όταν όλα τα παιδιά θα θερμομετρούνται και όλα θα ξέρουν πως κάποια μέρα, ακόμη και με κάποια δέκατα αυξημένης θερμοκρασίας, ίσως τους ζητηθεί να πάνε σπίτι, θεωρώ πως δύσκολα θα στοχοποιηθεί ένα από αυτά. Παρ’ όλα αυτά, ο κόσμος των παιδιών με τον αυθορμητισμό, την αθωότητα ή την αφέλεια που τα διακατέχει και τους λιγότερο «επεξεργασμένους» κώδικες επικοινωνίας που έχουν μεταξύ τους, είναι ένας σκληρός κόσμος. Ταυτόχρονα, κάθε μορφή ελέγχου μπορεί να ερμηνευθεί ως αξιολόγηση κάποιου τύπου και αυτό, μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό για τα παιδιά. 

Ως εκ τούτου, θεωρώ ότι ο καθημερινός έλεγχος -και τα αποτελέσματα του- πρέπει να εκτελείται με διακριτικότητα, πειθαρχία και συνεχή υπενθύμιση ότι είμαστε όλοι μαζί, καθώς και ο καθένας μας θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να ανεβάσει θερμοκρασία ή ακόμη και να βρεθεί θετικός στον ιό. 

Στα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ολλανδία έζησαν τον «Ολλανδικό λιμό» για περίπου πέντε μήνες. Με την επιστροφή στην «κανονικότητα», μελέτη έδειξε ότι μωρά που είχαν συλληφθεί, κυοφορούνταν, γεννήθηκαν την περίοδο της πείνας, παρουσίασαν υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας, αρρώσταιναν συχνότερα, είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών και χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε όλη τη ζωής τους. Κάτι παρόμοιο θα έπρεπε να μας προβληματίσει αφού ακόμη και η συνθήκη της πανδημίας, μπορεί να αφήσει κατάλοιπα στην ψυχολογία των παιδιών;

Το ποιες θα είναι ψυχολογικές συνέπειες τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες, είναι ακόμα εντελώς ασαφείς. Αν πάρουμε για παράδειγμα τον ιό του AIDS που εμφανίστηκε μαζικά τη δεκαετία του 80: τα προστατευτικά μέτρα που τότε υιοθετήθηκαν (π.χ. χρήση προφυλακτικού) πήραν μαζικές διαστάσεις, έγιναν κουλτούρα και υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Υπάρχει άραγε ο κίνδυνος να γίνει η μάσκα, το αντισηπτικό και τα γάντια το προφυλακτικό της δεκαετίας μας; Ο χρόνος θα δείξει.  

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ: Ο καθηγητής Αντρέας Αθανασίου μας κάνει να γελάσουμε και να προβληματιστούμε

Εν τέλει, πώς θωρακίζουμε ψυχολογικά οι γονείς τα παιδιά μας, υπό αυτές τις συνθήκες που βιώνουμε;

Εγώ θα έλεγα με εμπιστοσύνη! Με μια στάση απέναντι τους, γεμάτη εμπιστοσύνη. Μια στάση που θα τους αντιμετωπίζει ως ικανούς ανθρώπους να βρουν ή και να αναπτύξουν όλα εκείνα τα αποθέματα που θα τους επιτρέψουν να πορευτούν σε άγνωστα νερά. Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας, έχουν μάθει να υπακούουν σε κανόνες που δεν πίστευαν, να ακολουθούν προγράμματα που δεν διάλεξαν, να τρώνε φαγητά που δεν παρήγγειλαν. Και τα κατάφεραν. Προσαρμόστηκαν και βρήκαν και τους τρόπους να αντλούν ακόμα και ικανοποίηση από όλες αυτές τις «αγγαρείες». Αυτό όλο ονομάζεται ψυχική ανθεκτικότητα.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ: «Εννά το συνάξει η πωλήτρια σιορ» ή κάποιος περαστικός