Κατ’ αρχάς να ξεκαθαρίσουμε κάτι: Το Joker (που παίζεται ήδη στις αίθουσες) είναι με διαφορά η καλύτερη ταινία από υλικό της DC Comics μέχρι σήμερα, καλύτερη ή έστω εφάμιλλη του The Dark Knight που κρατούσε μέχρι τώρα τον τίτλο. Ένα ζοφερό, νιχιλιστικό, υπερβίαιο αριστούργημα, ένα σοκαριστικό φιλμ που έχει περισσότερα κοινά με το ψυχολογικό θρίλερ παρά με το είδος του superhero movie. Μία αποκαρδιωτική, αργή κάθοδος στην προσωπική κόλαση της ψύχωσης και της τρέλας με ξεναγό την αφηνιασμένη, ανατριχιαστική, τρομακτικά ρεαλιστική ερμηνεία του Joaquin Phoenix στον επώνυμο ρόλο. Βασικά είναι το Taxi Driver των ταινιών από κόμικ, το σκοτεινότερο ίσως σημείο της αβύσσου που θα τολμήσει ποτέ να κατέβει το συνήθως crowd-pleasing είδος.

Όμως ταυτόχρονα είναι και η πιο πολωτική ταινία της DC/Warner με το ίντερνετ να έχει ήδη χωριστεί σε δύο αντίπαλα και με έντονη άποψη στρατόπεδα, πριν καν βγει στις αίθουσες. Το φιλμ κατηγορήθηκε από την προοδευτική/λίμπεραλ πτέρυγα κοινού και κριτικής ότι εξυμνεί τη ρητορική της alt-right ακροδεξιάς και των incels. Οι τελευταίοι (από τα αρχικά του involuntary celibates) είναι τα μέλη μιας -online κυρίως- κοινότητας ανέραστων μισογύνηδων λευκών που θεωρούν ότι φταίει η ρημάδα η κοινωνία που δεν τους κάθονται οι γυναίκες και όχι βέβαια ότι είναι απλά πρώτης τάξεως μαλάκες που συμπεριφέρονται στις γυναίκες σαν να είναι αντικείμενα που είναι υποχρεωμένα να κάνουν σεξ μαζί τους.

Αυτά τα ανθρώπινα σκουπίδια είναι υπεύθυνα για τουλάχιστον τέσσερα mass shootings στις ΗΠΑ με 45 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, με το FBI να έχει εκδώσει προειδοποίηση για πιθανά επεισόδια σε κινηματογραφικές αίθουσες που θα προβάλλουν το Joker λόγω της ταύτισης -και ηρωοποίησης- του διάσημου κακού από τους βλαμμένους incels (προφανώς επειδή η αγαμία χτύπησε κόκκινο). Αυτό έριξε ακόμα περισσότερο λάδι στη φωτιά, πυροδοτώντας αντιδράσεις από (κυρίως προοδευτικούς) φορείς και οργανώσεις αλλά και αρνητικές κριτικές από ομοϊδεάτες κριτικούς. Και η ανακοίνωση των συγγενών των θυμάτων της μαζικής δολοφονίας σε multiplex της Aurora στο Κολοράντο, όπου το 2012 ο James Eagan Holmes φορώντας στρατιωτική περιβολή μπήκε πυροβολώντας σε αίθουσα που έπαιζε το The Dark Knight Rises σκοτώνοντας 12 και τραυματίζοντας πάνω από 70, στην οποία εκφράζονται ανησυχίες για την επίδραση της ταινίας πάνω σε προβληματικά άτομα σαν τον Holmes, δεν βοήθησε καθόλου. 

Ένα ζοφερό, νιχιλιστικό, υπερβίαιο αριστούργημα, ένα σοκαριστικό φιλμ που έχει περισσότερα κοινά με το ψυχολογικό θρίλερ παρά με το είδος του superhero movie

Βέβαια η σύνδεση του Joker με τη σφαγή της Aurora βασίστηκε σε ανακρίβειες καθώς τότε είχε κυκλοφορήσει η φήμη πως ο δράστης είχε εισβάλει στο σινεμά ντυμένος Joker κάτι που αργότερα διαψεύστηκε κατηγορηματικά απ’ τις μαρτυρίες αλλά και τον δικηγόρο του δράστη... Ούτε ο τελευταίος είχε κάποιο παρόμοιο μανιφέστο με τον διαβόητο αντίπαλο του Μπάτμαν, απλά επέλεξε τη συγκεκριμένη αίθουσα γιατί έπαιζε το μεγάλο blockbuster της εβδομάδας και υπέθεσε πως θα είχε πολύ κόσμο - άλλωστε ο Joker δεν εμφανίζεται καν στο The Dark Knight Rises αλλά στο αμέσως προηγούμενο φιλμ της τριλογίας του Christopher Nolan το The Dark Knight. Παρ’ όλα αυτά, ο νέος Joker συνδέθηκε, λανθασμένα και παραπλανητικά, με τα mass shootings που μαστίζουν τις ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες λόγω εκείνου του περιστατικού, τη στιγμή που άλλες ταινίες με πολλαπλάσιο body count και πιο κουλ απεικόνιση της βίας (όπως το John Wick 3 που ανέφερε σε μια συνέντευξή του ο σκηνοθέτης του Joker, Todd Phillips) μένουν στο απυρόβλητο.

Η κουβέντα περί σύνδεσης της κινηματογραφικής βίας με την αληθινή είναι τόσο παλιά όσο και το ίδιο το σινεμά, όμως η κοινή λογική επιτάσσει πως κανένας δημιουργός δεν είναι υπεύθυνος για το πως θα επηρεάσει κάποιον μία οποιαδήποτε μορφή τέχνης. Ο προβληματικός εάν θελήσει να κάνει κακό, το triggering μπορεί να προέλθει από οτιδήποτε, είτε γιατί είδε το Saw, είτε το Lion King, είτε γιατί κάποιος τον κοίταξε στραβά στο δρόμο (ο Charles Manson για παράδειγμα ισχυρίστηκε πως άντλησε έμπνευση για τους διαβόητους φόνους που διέταξε τον Αύγουστο του ‘69 από το Λευκό Άλμπουμ των Beatles και συγκεκριμένα το τραγούδι Helter Skelter). 

Το Joker δεν ανακαλύπτει τον τροχό, ούτε πηγαίνει σε μέρη που δεν έχει πάει ποτέ κανείς. Έχει ως ήρωα έναν καταπιεσμένο από το σύστημα loser που βρίσκει καταφύγιο στη βία, όμως και πάλι δεν πρωτοτυπεί, μάλιστα η ειρωνεία είναι πως ο Travis Bickle του Taxi Driver είναι ακριβώς ένας τέτοιος ήρωας όμως το φιλμ του Martin Scorsese ουδέποτε δέχθηκε παρόμοια κριτική παρά το ότι βγήκε την εποχή που η εγκληματικότητα στη Νέα Υόρκη ήταν στο peak της (ο Arthur Fleck του Joker είναι ένα κράμα του Travis και του Rupert Pupkin απ’ το επίσης σκορτσεζικό The King of Comedy - ρόλοι που είχε υποδυθεί ο Robert de Niro που εδώ υποδύεται έναν παρουσιαστή late night show με τον οποίο έχει παθιαστεί ο Fleck). 

Προσωπικά βρήκα τη βία του Joker απωθητική, δεν υπάρχει τίποτα το δοξασμένο, εξωραϊσμένο ή κουλ σ’ αυτό το κινηματογραφικό έρεβος, παρά μόνο μαυρίλα, θλίψη, απόγνωση, μηδενισμός και απόλυτη ισοπέδωση. Σίγουρα ο χαρακτήρας του Fleck μπορεί να αποκτήσει φαν κλαμπ αλλά δεν νομίζω να το απαρτίζουν κάποιοι που να μην είναι το ίδιο προβληματικοί με εκείνον - δεν μπορείς να ταυτιστείς με κάποιον, που όσο κι αν λυπάσαι για όσα του έχουν συμβεί και του συμβαίνουν ακόμα, σκοτώνει κόσμο εν ψυχρώ και το απολαμβάνει. Αν τον ηρωποιήσεις ΕΣΥ έχεις το πρόβλημα (και μάλιστα σοβαρό) όχι ο φανταστικός χαρακτήρας, το φιλμ ή ο δημιουργός.

αν μισείς το μήνυμα δεν πυροβολείς τον αγγελιοφόρο

Όχι λοιπόν, το Joker δεν είναι το σύμπτωμα μιας άρρωστης εποχής (όπως κατηγορήθηκε) αλλά καθρέφτης της. To Gotham του 1981 μοιάζει πάρα πολύ με τον κόσμο του 2019 όπου το 1% πηδάει το υπόλοιπο 99%, το διεφθαρμένο σύστημα πατάει στο λαιμό τον φτωχό, οι προβληματικοί περιθωριοποιούνται και χλευάζονται, οι άνθρωποι χάνουν σταδιακά τη ψυχή τους και ο καταπιεσμένος καταφεύγει στη βία και την αναρχία προκειμένου ν’ αρπάξει αυτό που πιστεύει πως δικαιούται ή απλά έτσι για το γαμώτο (ο Fleck το ξεκαθαρίζει κάπου πως δεν έχει καμιά απολύτως ιδεολογία). Όμως αυτό δεν σημαίνει πως το φιλμ συμμερίζεται αυτή την τάση, απλά την καταγράφει και αν μισείς το μήνυμα δεν πυροβολείς τον αγγελιοφόρο. 

Ανεξάρτητα όμως απ’ το που στέκεστε ιδεολογικά (την απεικονιζόμενη βία μπορείς να την εντάξεις σε οποιοδήποτε στρατόπεδο) μην αφήσετε τα όποια παρερμηνευμένα ή παραφουσκωμένα μηνύματα να σταθούν αφορμή να χάσετε την ερμηνεία ζωής του Phoenix, το φετινό Όσκαρ πρώτου ανδρικού από τ’ αποδυτήρια. Και μόνο για τη σκηνή που χορεύει στις σκάλες, αξίζει να μπεις όχι μόνο σ’ αυτή αλλά σε κάθε συζήτηση...