Ο κακοποιητικός -συνήθως- σύντροφος, πατέρας, αδελφός, μένοντας πλέον συνεχώς στο σπίτι, έχει άπλετο χρόνο να εδραιώσει περισσότερο από ποτέ, την «κυριαρχία» του σε ένα πατριαρχικό περιβάλλον που έχει επιβάλει. Την ίδια στιγμή που το κράτος μας καλεί να παραμείνουμε κλειδαμπαρωμένοι μέσα στα σπίτια για τη δική μας ασφάλεια, πολλές γυναίκες και πολλά παιδιά, βιώνουν τη μεγαλύτερη ανασφάλεια που αισθάνθηκαν στη ζωή τους. Βλέπεις, στην «φιλήσυχη» Κύπρο με τους «φιλόξενους» οικοδεσπότες, η οικογενειακή εστία, άλλως καταφύγιο, είναι συχνά το πιο αφιλόξενο μέρος για να ζήσεις. Σχήμα οξύμωρο μεν, τραγική πραγματικότητα δε. 

Η Δρ. Άντρη Ανδρονίκου, Επιστημονική Διευθύντρια του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ), μας μιλάει για την ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων τους πρώτους μήνες της χρονιάς που διανύουμε και κυρίως για την περίοδο μεταξύ 09 έως 31 Μαρτίου, όπου και καταγράφηκε ρεκόρ κλήσεων – 2075 συνολικά- στη γραμμή βοήθειας 1440. Μήπως τελικά η γειτόνισσα και το παιδί της που κλαίνε κάθε μέρα, πρέπει να σε υποψιάσουν και να σε κάνουν να σηκώσεις το τηλέφωνο, κάνοντας μία ανώνυμη καταγγελία που μπορεί να τους σώσει τη ζωή ή έστω ...από το ξύλο που "τρώνε", το βιασμό, τις ύβρεις και την καταπάτηση κάθε ανθρώπινου δικαιώματός τους. 

Έχουν όντως αυξηθεί τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρο, αυτό το διάστημα; Εάν ναι, σε τι περίπου ποσοστό ανέρχεται αυτή η αύξηση περίπου;

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, όπως διαφαίνεται, η γραμμή βοήθειας 1440 δέχεται περίπου 1070 κλήσεις το μήνα. Ωστόσο, το σύστημα καταγραφής κλήσεων της Γραμμής Βοήθειας 1440 έχει καταγράψει 2075 κλήσεις, από το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα στην Κύπρο στις 09 Μαρτίου μέχρι και τις 31 Μαρτίου 2020. Από τις 2075 κλήσεις, οι 921 κατέστη δυνατό να απαντηθούν, ενώ 1154 κλήσεις παρέμειναν αναπάντητες λόγω πληρότητας της γραμμής, επομένως και αγνώστου περιεχομένου. 

Στο διάστημα αυτό -δηλαδή των 23 ημέρων-, από τις 921 κλήσεις, οι 230 αφορούσαν περιστατικά βίας στην οικογένεια με τον αριθμό να φθάνει στις 10 αναφορές ημερησίως για ενδοοικογενειακή βία. Αντίστοιχα, έγιναν 15 αιτήματα για εισδοχή σε χώρους Φιλοξενίας και 12 αιτήματα για ατομική συμβουλευτική. Οι κλήσεις και οι αναφορές για βία στην οικογένεια συνεχίζουν να αυξάνονται δραματικά με το ποσοστό αύξησης να φθάνει το 47% σε σχέση με τους προηγούμενους μήνες.

Η «αιτία» είναι ο εγκλεισμός ή αυτό είναι απλώς η αφορμή και μία ανυπόστατη δικαιολογία;

Ο περιορισμός στο σπίτι δεν αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα για την εμφάνιση της ενδοοικογενειακής βίας. Επομένως, σε οικογένειες ή ζευγάρια / συντρόφους που δεν υπήρχαν ενδείξεις βίαιης συμπεριφοράς ή ακόμη και περιστατικά βίας, ο εγκλεισμός δεν μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση οποιασδήποτε βίαιης συμπεριφοράς. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, απλώς θα αποτελούσε μια καλή δικαιολογία και υπεράσπιση της βίας που ασκούν κυρίως οι άνδρες προς τις γυναίκες και τα παιδιά. Η βία είναι θέμα συμπεριφοράς, η οποία μαθαίνεται και γαλουχείται μέσα στο υπάρχουν κοινωνικό πλαίσιο, όπου μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία δίδει την αίσθηση του δικαιώματος του ελέγχου και της εξουσίας των ανδρών έναντι του αντίθετου φύλου. 

Ως εκ τούτου, ο εγκλεισμός λειτουργεί αφενός σαν ένας μεγεθυντικός φακός στα ήδη υπάρχοντα προβλήματα εφόσον αυξάνουν τη συχνότητα και την ένταση τους, δίδοντας τη δυνατότητα να αποκαλυφθούν συμπεριφορές και αφετέρου, αποτελεί εργαλείο στα χέρια των δραστών για επιδείνωση της σκληρότητας της βίας και την χρησιμοποίηση τακτικών με στόχο την περαιτέρω  κακοποίηση των θυμάτων.  

Πόσα περιστατικά καταγράφηκαν εντός τους έτους και πόσο πιο μεγάλος θεωρείτε ότι πρέπει να είναι στην πραγματικότητα ο αριθμός αυτός, απλώς δεν καταγγέλλονται; 

Για το έτος 2019 ο ΣΠΑΒΟ διαχειρίστηκε συνολικά 1384 περιστατικά βίας στην οικογένεια, με τα 704 να αποτελούν νέες υποθέσεις. Σε 192 περιπτώσεις, ζητήθηκε καταφύγιο για το θύμα. Σαφώς, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με ακρίβεια τον πραγματικό αριθμό και επομένως την έκταση του κοινωνικού προβλήματος της βίας στην οικογένεια, εφόσον ο αριθμός αυτός παραμένει «σκοτεινός». Πολλά περιστατικά δεν καταφθάνουν στις αρμόδιες υπηρεσίες, κάποιες αναφορές μπορεί να μην καταγράφονται ως τέτοιες υποθέσεις αλλά να ταυτοποιούνται με άλλης μορφής αναφορές και αδικήματα. Υπάρχουν και περιστατικά που μπορεί να χάνονται λόγω της αναποτελεσματικότητας στη διαχείρισή τους. 

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ: Κύπρος - Τρία παιδιά κακοποιήθηκαν σεξουαλικά, τρεις γυναίκες εξομολογούνται

Αναποτελεσματικότητα λόγω υπευθυνότητας ποιου φορέα; Της αστυνομίας, των δικαστηρίων, της γραμμής αναφοράς καταγγελιών ή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Υπηρεσίας;

Ως προς τη διαχείριση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας που αναζητούν βοήθεια, αναδύονται προκλήσεις ως προς την αποτελεσματικότητα αυτών. Αυτό αφορά γενικότερα όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Οι παράμετροι που εμποδίζουν τα θύματα να αναζητήσουν βοήθεια αλλά τα ωθούν στη συνέχεια να επιστρέψουν και στο δράστη, ποικίλουν. Ανάμεσα σε αυτές λοιπόν τις παραμέτρους, συγκαταλέγεται η έλλειψη εξειδίκευσης, η μη ανταπόκριση στα αιτήματα των θυμάτων, η μετάθεση ευθυνών στο θύμα, η εστίαση μόνο στα παιδιά και η έλλειψη υποστηρικτικών δομών και επιδοματικής πολιτικής μετά από τη διαμονή στους χώρους φιλοξενίας. Παράλληλα, τα θύματα χρειάζεται να μετακινηθούν σε πολλές και διαφορετικές υπηρεσίες για την εξακρίβωση της κακοποίησης, καθώς επίσης ο δράστης, έχει δικαίωμα να βλέπει τα παιδιά του ενώ φιλοξενούνται σε δομές λόγω βίας.  

Τα θύματα των ημερών είναι ως επί το πλείστον παιδιά, γυναίκες ή όταν μία μητέρα κακοποιείται, κακοποιείται παράλληλα και το παιδί της ακόμη και αν αυτό είναι μόνο μάρτυρας του περιστατικού;

Άνω του 90% των περιπτώσεων που διαχρονικά διαχειριζόμαστε, τα θύματα είναι γυναίκες και παιδιά. Σαφώς υπάρχουν και αναφορές από άνδρες οι οποίοι καταγγέλλουν ότι δέχθηκαν κακοποίηση από τη σύζυγο/σύντροφο. Οι αναφορές αυτές εστιάζουν κυρίως στην ψυχολογική βία και σε μικρότερο βαθμό, στη συνύπαρξη και σωματικής βίας.  Ωστόσο, όπως διαπιστώνεται και σε διεθνή επίπεδο, όταν μία γυναίκα αναφέρει ότι κακοποιείται, δεν αμφισβητείται και επιβεβαιώνεται ακόμη και μέσα από τη διερεύνηση των επαγγελματιών. Σε αντίθετη περίπτωση όταν ένας άνδρας αναφέρει την κακοποίηση του, μέσα από τη διερεύνηση των επαγγελματιών, σε κάποιες περιπτώσεις διαπιστώνεται ότι παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως θύμα ενώ στην πραγματικότητα είναι οι ίδιοι δράστες. 

Παράλληλα, διαφαίνεται ότι η βία που μπορεί να έχουν δεχθεί, είναι σε κάποιες περιπτώσεις  αποτέλεσμα της αυτοάμυνας των γυναικών ως μιας προσπάθεια προστασίας τους από βίαιη επίθεση που έχουν δεχθεί. Σύμφωνα και με τα Παγκόσμια Δεδομένα,  το 60% των γυναικών που αναφέρουν ότι κακοποιούνται, ταυτόχρονα κακοποιούνται και τα παιδιά τους. Η κατηγοριοποίηση των παιδιών ως μάρτυρες ενός περιστατικού ενδοοικογενειακής βίας και ως θύματα μιας πράξης βίας, αφορά ουσιαστικά στον τρόπο που οι επαγγελματίες διαχωρίζουν τη μορφή βίωσης της κακοποίησης. Επομένως όλα τα παιδιά που βρίσκονται σε ένα περιβάλλον βίας είναι κακοποιημένα ψυχικά και αυτό έχει από μόνο του σοβαρές επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα της ζωής του.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ: Γεμίσαμε νάρκισσους, σαδιστές και κοινωνιοπαθείς στο διαδίκτυο

Όταν τηλεφωνούν στο 1440, συνήθως τι καταγγέλλουν αυτές τις μέρες; Σεξουαλική κακοποίηση, λεκτική βία, ξυλοδαρμό ή όλα αυτά συνήθως συνυπάρχουν;

Διαχρονικά όπως και αυτές τις ημέρες, τα θύματα αναφέρουν συνύπαρξη μορφών βίας όπως ψυχολογική, σωματική και σεξουαλική. Ωστόσο, οι αναφορές των γυναικών για σεξουαλική κακοποίηση είναι συνήθως αριθμητικά λιγότερες και σε αυτό, συμβάλλει το γεγονός ότι η σεξουαλική κακοποίηση δεν αναγνωρίζεται σε κάποιες περιπτώσεις από τις ίδιες ως μορφή βίας, εφόσον εκλαμβάνεται ως μέρος των συντροφικών/συζυγικών καθηκόντων. 

Ποιοι στελεχώνουν την τηλεφωνική γραμμή 1440 ώστε να διασφαλίζεται η ορθή παροχή βοήθειας; 

Η γραμμή βοήθειας είναι δωρεάν, λειτουργεί Παγκύπρια, 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα και στελεχώνεται από επαγγελματίες κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους. Η λειτουργία της γραμμής γίνεται στη βάση εγχειριδίου λειτουργίας, εργαλείων αξιολόγησης ενώ  οι λειτουργοί εποπτεύονται από εξωτερικό συνεργάτη. 

Στη γραμμή παρέχεται : 

- Στήριξη 

- Ενδυνάμωση

- Ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις επιλογές των ατόμων 

- Πληροφόρηση για τις υπηρεσίες του ΣΠΑΒΟ 

- Δικτύωση με υπηρεσίες σύμφωνα με τις ανάγκες 

- Διερεύνηση του περιστατικού και αξιολόγηση της επικινδυνότητας 

Όταν κάποιος τηλεφωνεί για βοήθεια, ποια διαδικασία ακολουθείται; Ενημερώνεται η αστυνομία, γίνεται ακόμη και άμεση έφοδος αν κριθεί αναγκαίο και αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις συμβαίνει αυτό;

Ο κυριότερος στόχος κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής επικοινωνίας με το άτομο που καλεί στη Γραμμή Βοήθειας 1440, είναι η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, αποδοχής, συνεργασίας, όπου το άτομο θα μπορέσει να αισθανθεί άνετα  και ασφαλής. Αυτό θα υποβοηθήσει το άτομο να μοιραστεί και να ξεκαθαρίσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις επιλογές του. Αφιερώνεται επομένως χρόνος στο να ακουστεί το άτομο που καλεί, επιβεβαιώνεται ότι στη γραμμή υπάρχει πλήρης εχεμύθεια και εάν θέλει το ίδιο το άτομο, μπορεί να διατηρήσει την ανωνυμία του.

 Ξεκαθαρίζεται ότι δεν έχουμε δικαίωμα επιτόπιας παρέμβασης ή κλήσης σε άτομα που δέχονται ή και που ασκούν βία -το δικαίωμα αυτό έχουν μόνο η Αστυνομία και οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας. Ωστόσο, αν γίνει αναφορά για κακοποίηση ανηλίκου, πρόθεση να βλάψει τον εαυτό του ή κάποιο άλλο άτομο, έχουμε ευθύνη να ενημερώσουμε τις αρμόδιες αρχές. 

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΗ: «Έτυχε να ξυπνήσω από μπουνιές στην πλάτη και κλωτσιές στα πόδια»

Λόγω του εγκλεισμού και των αυστηρών μέτρων από την κυβέρνηση, πιθανότατα, ο κακοποιητικός πατέρας, σύντροφος, αδελφός, θα βρίσκονται συνεχώς στο σπίτι. Πώς μπορεί το θύμα να επικοινωνήσει με την γραμμή παροχής βοήθειας χωρίς να γίνει αντιληπτό; 

Ο περιορισμός και το μεγάλο χρονικό διάσημα που το θύμα βρίσκεται μαζί με τον κακοποιητικό σύζυγο / σύντροφο / γονεά / αδελφο / αδελφή, σαφώς μπορεί να αποτελούν σημαντικό παράγοντα αποσιώπησης της κατάστασης, εφόσον μία κλήση για παράδειγμα στην Αστυνομία ή στο 1440 μπορεί να έθετε το θύμα ή και τα παιδιά του, σε αυξημένο κίνδυνο. Για την αντιμετώπιση αυτής της πραγματικότητας αλλά και με στόχο τη συνέχιση της πρόσβασης σε υπηρεσίες βοήθειας, ο ΣΠΑΒΟ αναδιαμόρφωσε τις παρεχόμενες υπηρεσίες του, ενώ βρίσκεται στη διαδικασία ανάπτυξης δυο επιπλέον υπηρεσιών όπου τα θύματα θα μπορούν να λαμβάνουν υποστήριξη. Ενεργοποιήθηκε η συμβουλευτική παρέμβαση μέσα από τηλεδιάσκεψη με χρήση του skype, υπαρχει το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ([email protected]), ενώ βρισκόμαστε και στη διαδικασία παροχής - αξιοποίησης μίας υπηρεσίας sms, καθώς και της υπηρεσίας Live chat, όπου σε πραγματικό χρόνο θα μπορούν τα θύματα να λαμβάνουν ενημέρωση, πληροφόρηση και στήριξη. 

Σε λειτουργία βρίσκεται και το πρωτόκολλο διαχείρισης εναλλακτικής φιλοξενίας, που αφορά σε περιπτώσεις πληρότητας, θετικού κρούσματος αλλά και νέων εισδοχών κατά τις οποίες απαιτείται ιατρικό πιστοποιητικό που επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει συμπτωματολογία για COVID-19. Σε παρόμοιες περιπτώσεις, αξιοποιούνται τα σπίτια που έχουν ανευρεθεί με στόχο την εξασφάλιση της ασφάλειας και προστασίας των γυναικών και παιδιών, σε συνδυασμό με τη διασφάλιση της υγείας των ίδιων αλλά και των υπόλοιπων φιλοξενουμένων.

Το 1440 δέχεται και τηλεφωνήματα φάρσες ή και για άσχετα θέματα πχ συμβουλές για τον κορωνοϊό; 

Στη Γραμμή Βοήθειας 1440 αποτείνονται συνήθως:

- Θύματα ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας (ενήλικα και ανήλικα)

- Δράστες  ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας

- Συγγενικά, φιλικά ή γειτονικά άτομα των πιο πάνω

- Επαγγελματίες (π.χ. δάσκαλοι, ψυχολόγοι, δικηγόροι) που έχουν επικοινωνία με θύματα ή και με τους δράστες, ή που έχουν αντιληφθεί κακοποίηση ανηλίκου

- Υπηρεσίες ή και συνεργάτες του Συνδέσμου, όπως Αστυνομία, Υπηρεσίες Κοινωνικές Ευημερίας, Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, και άλλες τοπικές και εθελοντικές οργανώσεις

- Οργανωμένοι Φορείς ή άλλα κοινωνικά σύνολα

- Άτομα τα οποία ενδιαφέρονται να προσφέρουν εθελοντική εργασία ή να εργαστούν στα πλαίσια πρακτικής άσκησης ή να εργαστούν στο Σύνδεσμο ή να συνεισφέρουν στο Σύνδεσμο ως μέλη

Ωστόσο η γραμμή λαμβάνει κλήσεις και από τον ευρύτερο πληθυσμό για κάλυψη αναγκών που δεν μπορούν να καλυφθούν από το ΣΠΑΒΟ και έτσι γίνεται η διασύνδεση τους με αντίστοιχες Υπηρεσίες / Φορείς και προγράμματα. Ενόψει κορωνοϊού, έχουμε λάβει και κλήσεις που αφορούσαν το συγκεκριμένο κοινωνικό ζήτημα. 

Κλείνοντας, θα ήθελα να μας πείτε πόσο υπεύθυνη είναι η ίδια η κοινωνία μας για την συνέχιση της βίας στην οικογένεια. Για παράδειγμα, εάν ακούμε στο γειτονικό σπίτι μία γυναίκα ή ένα παιδί να φωνάζουν βοήθεια ή να κλαίνε συχνά, θα έπρεπε ως ευσυνείδητοι άνθρωποι να προβούμε έστω και σε ανώνυμη καταγγελία;

Ως πολίτες, άνδρες και γυναίκες, έχουμε ευθύνη να καλέσουμε για βοήθεια στην Αστυνομία στον αριθμό 112 ή στη Γραμμή Βοήθειας 1440, αν υποπέσει στην αντίληψη μας περιστατικό βίας στην οικογένεια ή αν είμαστε μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας. Η καταγγελία παραμένει ανώνυμη και τα στοιχεία του ατόμου που κάνει την αναφορά, δεν αναφέρονται ούτε στο δράστη, ούτε και στα θύματα. Είναι σημαντικό να γίνουμε εμείς η φωνή για όλους όσοι μας χρειάζονται, συμβάλλοντας στην καταστολή και πρόληψη του φαινομένου. Μια κλήση και αναφορά από έναν πολίτη, μπορεί να αποβεί σωτήρια για μία γυναίκα ή και για τα παιδιά της, βοηθώντας με αυτό τον τρόπο να σπάσει ο κύκλος της βίας και να αλλάξει το σενάριο στη ζωή τους. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η βία στην οικογένεια είναι ποινικό αδίκημα και η σιωπή μας συγκαλύπτει το έγκλημα προστατεύοντας τους δράστες.