Visuals Social et al

H κεντρική φωτογραφία στις σημερινές 7 ΑΠΟΡΙΕΣ προέρχεται από την ιντριγκαδόρικη σειρά στο Netflix, Sex Education. Συνάδελφοι στο γραφείο που την έχουν δει δηλώνουν πεπεισμένοι πως η προβολή της σε μαθητές των γυμνασίων μας θα μπορούσε να βοηθήσει τα μάλα στην εκκωφαντικά ανεπαρκή σεξουαλική τους διαπαιδαγώγηση. Για το τι συμβαίνει όμως στη σειρά επιφυλασσόμαστε να τοποθετηθούμε σε προσεχές επεισόδιο. Για την ώρα, επικεντρώνομαστε στο τι συμβαίνει (ή δεν συμβαίνει ανάμεσα στους εφήβους της Κύπρου και το κάνουμε με τη βοήθεια της εκπαιδευτικής και σχολικής ψυχολόγου, Ειρένας Αναστασίου.

Eιρένα μου καλησπέρα. Πιστεύεις πως είναι επαρκής η ισχύουσα σεξουαλική επιμόρφωση των εφήβων στα (δημόσια) σχολεία μας;

Καλησπέρα και ευχαριστώ για την πρωτοβουλία σας να κουβεντιάσουμε το θέμα της σεξουαλικής επιμόρφωσης στην εφηβεία και όχι μόνο. Ένα τόσο επίκαιρο αλλά να τολμήσω να πω και απαραίτητο, για τις ανάγκες της σύγχρονης ζωής, θέμα. Είναι πολύ σημαντικό να διευκρινίσουμε άλλωστε ότι η σεξουαλικότητα δεν είναι ξεχωριστό ή διαφορετικό κομμάτι στη ζωή των ανθρώπων αλλά αποτελεί μια διαδικασία που ξεκινά από πολύ νωρίς στη ζωή και σε πολύ πρώιμα αναπτυξιακά στάδια. Έτσι, στην ερώτηση σας εάν η ισχύουσα προτεινόμενη σεξουαλική επιμόρφωση των εφήβων στα σχολεία μας είναι επαρκής θα απαντούσα πως δεν είναι μόνο ανεπαρκής αλλά είναι και ελλιπής, αφού δεν αναφερόμαστε σε κάτι μεμονωμένο και αποσπασματικό αλλά σε μια εξελικτική διαδικασία που σχετίζεται άμεσα με τον ψυχισμό του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, η σεξουαλικότητα δεν αφορά μόνο τη σεξουαλική και ερωτική πράξη αλλά είναι συνδεδεμένη και με τη ψυχική ωρίμανση του ατόμου.

H σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα έπρεπε να ξεκινά πρώτα με την επιμόρφωση των νέων γονέων

Σε ποια ηλικία πιστεύεις δηλαδή πως πρέπει να αρχίζει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση;

Ας απαντήσω με μια ερώτηση: από ποια στιγμή χρονολογικά θεωρούμε ότι το άτομο χαρακτηρίζεται από σεξουαλικές ορμές και συμπεριφορές; Η απάντηση πιθανόν να εκπλήξει αρκετούς αναγνώστες, αφού σεξουαλικές ενορμήσεις παρατηρούνται ήδη από τη βρεφική ηλικία. Τι θέλω να πω με αυτό; Συναντώ πολύ συχνά νέους γονείς που ανήσυχοι περιγράφουν πολύ συγκεκριμένες επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές του βρέφους, που ακριβώς αφορούν στη σεξουαλική επεξεργασία και ανάπτυξη.

Σίγουρα, όλοι όσοι έχουμε έρθει σε επαφή με βρέφη, μπορούμε να ανακαλέσουμε τι συμβαίνει μόλις βρεθούν γυμνά, είτε για την αλλαγή πάνας, είτε για το μπάνιο τους. Έτσι, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα έλεγα ότι θα έπρεπε να ξεκινά πρώτα με την επιμόρφωση των νέων γονέων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό και καθοριστικό να μπορέσει ο γονέας να αναγνωρίζει και να «αποκρυπτογραφεί» τις συμπεριφορές του παιδιού, χωρίς προκαταλήψεις και ταμπού και δημιουργώντας έναν «χώρο» ασφάλειας για το παιδί, το οποίο θα μπορέσει να αναπτυχθεί, όχι μόνο ως προς τη σωματική αλλά και ως προς τη ψυχοσεξουαλική του ανάπτυξη. Περνώντας τα αναπτυξιακά στάδια από την βρεφική μέχρι και την ενήλικη φάση, όσο πιο ήπια και υγιή γίνεται.

Ποιες είναι οι βασικές αρχές και μεθόδοι στις οποίες πρέπει να στηριζόμαστε;

H σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα έπρεπε ως βασική της αρχή να έχει αρχικά την επιμόρφωση των ενηλίκων που γίνονται γονείς και στη συνέχεια, αναλόγως της ηλικίας που βρίσκεται το παιδί αλλά και τις ανάγκες που το ίδιο εκφράζει προς τους γονείς του, αυτοί να ανταποκρίνονται με τον καταλληλότερο τρόπο. Προτείνουμε πολύ συχνά, ιδιαίτερα σε γονείς που πιθανόν να εκφράζουν μια δυσκολία να μιλήσουν για θέματα σεξουαλικότητας στο παιδί τους, να χρησιμοποιούν εικονογραφημένα παραμύθια, βιβλία ή άλλο υλικό το οποίο θα προσφέρει επιστημονικές και έγκυρες πληροφορίες χωρίς να μπερδέψει ούτε το παιδί ούτε και τον ενήλικα.

Αν έπρεπε να δώσουμε μια γραμμή την οποία οι γονείς ή/και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ακολουθούν και να απευθύνονται στα παιδιά και τους εφήβους, είναι το να μιλούν σύμφωνα με την ηλικία και τον βαθμό ικανότητας που έχει το κάθε παιδί για να κατανοήσει και να επεξεργαστεί τις σχετικές πληροφορίες. Στις περιπτώσεις που για κάποιο λόγο αυτό δεν μπορεί να γίνει, τότε ο ενήλικας είναι προτιμότερο να μην απαντήσει και να επανέλθει σε άλλο χρόνο για να κάνει την κουβέντα αυτή. Εάν θεωρήσουμε ότι αυτή είναι η βάση στην οποία μπορούμε να βάλουμε την ευαισθητοποίηση, επιμόρφωση και διαπαιδαγώγηση σε ό,τι αφορά στη σεξουαλικότητα, τότε μπορούμε να προχωρήσουμε και στο κομμάτι του σχολείου και της εκπαίδευσης.

Είναι σημαντικό ωστόσο να αναφερθούμε και στο τι συμβαίνει και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα, στο εξωτερικό υπάρχουν Κέντρα Υγείας στα οποία οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες και ζευγάρια έχουν πρόσβαση σε ασφαλές περιβάλλον όπου παρέχονται Υπηρεσίες Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας. Στην Κύπρο από την άλλη πλευρά, παρότι γίνονται προσπάθειες, οι προσφερόμενες υπηρεσίες είναι ελλιπείς και ανεπαρκείς.

Προτείνουμε συχνά να χρησιμοποιούνται εικονογραφημένα παραμύθια, βιβλία ή άλλο υλικό

Tι είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι κηδεμόνες κοριτσιών που εισέρχονται στην εφηβεία και τι οι κηδεμόνες των αγοριών; Ή μήπως είναι λάθος που τα διαχωρίζω;

Η εφηβεία είναι μια πολύ ιδιαίτερη και ευαίσθητη φάση στη ζωή των ανθρώπων που μεταξύ άλλων τους καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους. Από κάποιους ψυχαναλυτές έχει χαρακτηριστεί και ως μια περίοδος δεύτερης ευκαιρίας για επανόρθωση και επεξεργασία ψυχικών διαδικασιών που αφορούν σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια. Έτσι, αφού η σεξουαλικότητα είναι ιδιαίτερα έντονη κατά την φάση αυτή, οι γονείς ή οι κηδεμόνες θα πρέπει να έχουν κάνει ήδη μια προεργασία και να έχουν προετοιμάσει το κορίτσι και το αγόρι για την περίοδο αυτή, από πολύ πιο πριν.

Παρόλο που σωματικά και οργανικά τελούνται διαφορετικές διαδικασίας ωρίμανσης - στο κορίτσι, για παράδειγμα, ξεκινά η έμμηνος ρήση ενώ στο αγόρι όχι - είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι ενήμερα και τα δύο φύλα για το τι συμβαίνει. Φυσικά, έμφαση θα δοθεί πρώτα στις ανάγκες και στις αλλαγές που προκύπτουν στο κάθε φύλο και στη συνέχεια θα δοθούν και οι υπόλοιπες πληροφορίες. Οπότε, τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια θα πρέπει να γνωρίζουν ότι το σώμα τους θα αλλάξει και θα πρέπει πια να αποχωριστούν το παιδικό σώμα που γνώριζαν μέχρι τη δεδομένη στιγμή και να υποδεχθούν ένα άλλο σώμα, αυτό του ενήλικα με όλες τις αλλαγές που το συνοδεύει (εμφάνιση τριχοφυΐας, δημιουργία στήθους στα κορίτσια, γένια στα αγόρια, αλλαγή στα γεννητικά όργανα κλπ.).

Η ασφαλής και αμοιβαία αποδεκτή σεξουαλική συνεύρεση είναι στα ζητήματα που βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα της διαπαιδαγώγησης;

Αν έχουν προηγηθεί όλα τα πιο πάνω για τα οποία έχουμε κουβεντιάσει, τότε τόσο το κορίτσι όσο και το αγόρι θα θα αναζητά την ασφαλή και αμοιβαία αποδεκτή σεξουαλική συνεύρεση, αφού θα γνωρίζει το σώμα του, θα νιώθει ασφαλής και θα είναι σε θέση να αποφασίσει για τον εαυτό του και για το κατά πόσο επιθυμεί να έχει ερωτική επαφή. Να ξεκαθαρίσουμε ότι στην εφηβεία ο πειραματισμός είναι ένα από τα πιο κυρίαρχα και έντονα χαρακτηριστικά της περιόδου και σίγουρα εκφράζεται και μέσω της σεξουαλικότητας. Επιπλέον, η ερωτική επαφή δεν σημαίνει την ολοκληρωμένη πράξη (διείσδυση) αποκλειστικά και μόνο. Παρ’ όλα αυτά, η ασφαλής και αμοιβαία αποδεκτή συνεύρεση οποιασδήποτε μορφής θα πρέπει να είναι αδιαμφισβήτητα η βασική αρχή.

Oι ανεπιθύμητες κυήσεις στην εφηβεία συμβαίνουν πολύ συχνότερα από ότι φανταζόμαστε

Παρατηρούνται συχνά ανεπιθύμητες κυήσεις;

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθούμε στο αυξημένο ποσοστό κυήσεων κατά την εφηβεία που, όσο κι αν δεν θέλουμε να το αποδεχτούμε, συμβαίνει πολύ συχνότερα από ότι φανταζόμαστε. Συγκεκριμένα, το όριο έναρξης της ενεργής σεξουαλικής ζωής μειώνεται με τα χρόνια, συμπέρασμα το οποίο εξάγεται και μέσα από έρευνα που έγινε το 2016 από τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου και το Ινστιτούτο Αναπαραγωγικής Ιατρικής Κύπρου, όπου επίσης φάνηκε ότι το 10.5% των συμμετεχόντων μαθητών βίωσαν τουλάχιστον ένα περιστατικό ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης.

Θα ήθελα να τονίσω όμως την ανάγκη των εφήβων και των νέων ενηλίκων να αισθανθούν ότι η σεξουαλικά ενεργή ζωή είναι κάτι το υγιές και δεν χρειάζεται να ενοχοποιείται με οποιονδήποτε τρόπο, με την προϋπόθεση ωστόσο ότι γίνεται με την κοινή συναίνεση και των δυο μερών και λαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις, τόσο για την αποφυγή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης όσο και για την προφύλαξη από οποιοδήποτε Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενο Νόσημα.

Μέσω της προσωπικής αλλά και επαγγελματικής σου εμπειρίας, ποιες θα έλεγες τέλος πως είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι έφηβοι στη δική μας (κυπριακή) κοινωνία;

Μέσω μιας πρόσφατης έρευνας που διεξήγαγε ο Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού, προβάλλονται ξεκάθαρα και στοχευμένα αυτά που λαμβάνουμε μέσα από την επικοινωνία και επαφή που έχουμε με τους έφηβους και τους νέους ενήλικες, τόσο από το σχολικό πλαίσιο όσο και από την κλινική πρακτική. Οι προκλήσεις που έχει καταγράψει η σχετική έρευνα κυμαίνονται γύρω από την ανάγκη για ενημέρωση και πληροφόρηση για θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και δικαιωμάτων, που αφορούν σε μεθόδους αντισύλληψης, την προφύλαξη και τις ασφαλείς σεξουαλικές επαφές καθώς και συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη σε περιπτώσεις που σχετίζονται με εγκυμοσύνη και πολλά άλλα.

Η Ειρένα Αναστασίου είναι Εγγεγραμμένη Σχολική/ Εκπαιδευτική Ψυχολόγος και έχει εκπαιδευτεί στην προαγωγή και πρόληψη της ψυχικής υγείας του νεογνού, της μητέρας και της οικογένειας. Επιπλέον, έχει εκπαιδευτεί στη Ψυχοθεραπεία για παιδιά, εφήβους και ενήλικες. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις υπηρεσίες και τις δραστηριότητες της (διαλέξεις, βιωματικά εργαστήρια, συμβουλευτική, κα) μπορείτε να βρείτε στην σελίδα στο facebook Psychology Services Cyprus – Irena Anastasiou ή να επικοινωνήσετε στο [email protected]